A. Giriş

Türkiye Cumhuriyeti, coğrafi konumu ve ikliminin yanı sıra ekonomik olanakları, çok kültürlü yapısıyla da yabancı uyruklu kişilerin yaşamak için tercih ettiği ülkelerden biri olmuştur. İstatistiksel veriler dikkate alındığında, güncel tarih itibariyle ikamet izniyle ülkemizde bulunan yabancıların sayısı bir milyonu aşmaktadır.[1] Özellikle Ukrayna Vatandaşlarını ele alacağımız işbu bilgi bültenimizde de değineceğimiz üzere, Ukrayna Vatandaşları Türkiye içinde önemli bir çoğunluğa ulaşmaktadır Ankara’daki Ukrayna Büyükelçiliği’nden yapılan açıklamaya göre eylül ayı itibariyle Türkiye’de yaklaşık 40.000 Ukrayna vatandaşı geçici olarak ikamet etmektedir. Fakat Ukraynalıların Türkiye’ye göçlerinin ana sebeplerinden biri, yukarıda yazılı sebeplerden ziyade Ukrayna ile Rusya arasında patlak veren savaş olduğu göze çarpmaktadır. İşbu bültenimizde ülkemizde oturma izni almak isteyen Ukraynalıların haklarına ve takip etmeleri gereken yasal prosedüre değineceğiz.

B. Ukrayna ve Türkiye Arasında Vize Serbestisi

Öncelikle belirtilmelidir ki, Ukrayna vatandaşları Türkiye Cumhuriyeti içerisinde vize serbestisine sahiptirler. Devletimiz ile Ukrayna Devleti arasında imzalanan ve 24 Mart 2012 tarihinden beri yürürlükte olan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Vatandaşların Karşılıklı Seyahatlerine İlişkin Usullere Dair Anlaşma (“Antlaşma”) uyarınca iki ülke arasında karşılıklı olarak işbu serbesti getirilmiştir. Bu Antlaşmaya göre, her iki Taraf Devletin vatandaşları, birbirlerinin ülkelerine vizesiz seyahat edebilmekte ve ülkede, altı aylık süre zarfında toplam doksan gün kalabilmektedirler.[2] Yani hem Ukrayna vatandaşları Türkiye’ye hem de Türk vatandaşları Ukrayna’ya herhangi bir vize uygulamasına tabi tutulmadan seyahat edebilme özgürlüğüne ve gittikleri ülkede oturma izni alma zorunlulukları olmadan her altı ayda bir toplam doksan gün boyunca bulunma hakkına sahiptirler. Fakat ilgili kişinin belirlenen süreyi 10 gün aşması halinde, hakkında sınır dışı etme kararı alınır.[3] Süreyi aşan kişi, bu karar alınmadan evvel ülkeyi terk etmek istese dahi idari para cezasıyla karşılaşacaktır.

C. Oturma İzni veya Çalışma İzni Başvuru Prosedürü

Antlaşma ve Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (“YUKK”) uyarınca,[4]

• Doksan günlük süreden daha uzun süreli kalmak veya çalışmak,
• Ailesini yeniden bir araya getirmek
• Bir eğitim kurumuna katılmak niyetinde olan vatandaşların diğer tarafın devlet mevzuatı çerçevesinde ikamet izni veya çalışma izni almaları gerekmektedir.[5]

Ukrayna vatandaşları normal şartlarda ikamet izni başvurularını bulundukları ülkedeki Türk Konsolosluklarından yapabilmektedirler. Fakat istisnai olarak bu başvurular valiliklere de yapabilmektedirler. YUKK’nda yabancı kişinin Türkiye’den ayrılmasının makul veya mümkün olmadığı durumlar[6] ve uzun dönem için yapılacak ikamet izni başvuruları[7] bu istisnai durumlar arasında gösterilmektedir. Yani pratikte, savaş sebebiyle ülkemizde bulunan Ukrayna vatandaşları uzun veya kısa dönem ikamet izni başvurularını, talep ettikleri ikamet izni süresinden altmış gün daha uzun süreli bir pasaporta sahip olmak şartıyla,[8] valilikler aracılığıyla da yapabilmektedirler. Başvurular İçişleri Bakanlığı’na bağlı Göç İdaresi Başkanlığı’na yönlendirilmekte ve kurum tarafından incelenip en geç 90 gün içinde karara bağlanmaktadır.[9]  Başvurusu reddedilen kişi kendisi veya avukatı aracılığıyla otuz gün içerisinde idare mahkemeleri nezdinde karara karşı itirazda bulunabilmektedir.

D. İkamet İzni Çeşitleri

Kanunda belirlenen 6 çeşit ikamet izni bulunmaktadır. Bunlar: kısa dönem ikamet izni; aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni; uzun dönem ikamet izni; insani ikamet izni ve insan ticareti mağduru ikamet iznidir. Bültenimizin devamında kısa ve uzun dönem ikamet iznine değineceğiz.

D.1. Kısa Dönem İkamet İzni

Kısa dönem ikamet izni her defasında en fazla bir yıllık süreyle verilmektedir. Bu izni almaya hakkı olanlar YUKK’nda açıkça sayılmaktadır.[10] Örnek olarak bilimsel araştırma amacıyla gelecekler veya Türkiye’de taşınmaz malı bulunanlar; ticari bağlantı veya iş kuracaklar, hizmet içi eğitim programlarına katılacaklar gösterilebilir. Başvuru esnasında istenen belgeler izin talep edenin gösterdiği sebebe bağlı olarak değişebilmekle beraber genel olarak istenen şartlar ise;

–           Talebe ilişkin bilgi ve belgeler;

–           Türkiye’ye girişlerine izin verilmeyecek yabancılar kapsamında olmamak;

–           Genel sağlık ve güvenlik standartlarına uygun barınma şartlarına sahip olmak;

–           İstenilmesi hâlinde, vatandaşı olduğu veya yasal olarak ikamet ettiği ülkenin yetkili makamları tarafından düzenlenmiş adli sicil kaydını gösteren belge;

–           Türkiye’de kalacağı adres bilgileri olarak sayılabilir.

D.2. Uzun Dönem İkamet İzni

Türkiye’de kesintisiz en az sekiz yıl ikamet izniyle kalmış olan ya da Bakanlığın belirlediği şartlara uyan yabancılara, Bakanlığın onayıyla valilikler tarafından süresiz ikamet izni verilmektedir. Sekiz yıl ikamet şartının yanında uzun dönem ikamet izni alabilmek için sağlanması gereken şartlar ise;

–           Son üç yıl içinde sosyal yardım almamış olmak;

–           Kendisi veya varsa ailesinin geçimini sağlayacak yeterli ve düzenli gelir kaynağına

sahip olmak;

–           Geçerli sağlık sigortasına sahip olmak;

–           Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehdit oluşturmamak olarak sayılabilir.

Kısa dönem ikamet izninden farklı olarak uzun dönem ikamet izni almaya hak kazanan kişilere, erkek olmaları halinde askerlik yapma yükümlülüğü getirilmiştir. Bunun yanında bu kişilere cinsiyetlerinden bağımsız olarak seçme ve seçilme; kamu görevlerine girme; muaf olarak araç ithal etme, ve özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanma hakkı da ayrıca tanınmaktadır.

E. İkamet İzninin Uzatılmasına Yönelik Ukrayna Vatandaşlarına Tanınan İstisnai Hak

Son olarak, Antlaşma kapsamında öngörülen ve özellikle de Ukrayna vatandaşlarını ilgilendiren ‘mücbir sebep’ durumundan da bahsetmek gereklidir. Şöyle ki, idareye karşı bir taahhüdün veya yükümlülüğün yerine getirilmesini engelleyen, idarenin muhatabı olan kişilerin kusurundan kaynaklanmayan ve kişilerin ortadan kaldırmaya gücünün yetemeyeceği durumlar,[11] hukukta mücbir sebep olarak tanımlanmaktadır. Ukrayna vatandaşları ile ilgili olarak, Ukrayna Rusya Savaşı, birçok sözleşmeye ve antlaşmaya dayalı yükümlülüklerle ilgili olarak bir mücbir sebep olarak gösterilmektedir.[12] Bu kapsamda savaş nedeniyle Türkiye’ye girişlerinden itibaren otuz gün içerisinde veya geçici veya kalıcı ikamet izinlerinin geçerlilik süresi zarfında Türkiye’den çıkamayan Ukrayna vatandaşlarının, ülkemizde kalabileceği ve savaştan etkilendiklerine dair güvenilir bir kanıtın sunulması üzerine ilgili Türk mevzuatı uyarınca geçici veya daimi ikamet izinlerini uzatabilecekleri görüşü hakimdir.

F. Genel Değerlendirme ve Sonuç

Sonuç olarak, Ukrayna vatandaşları vize muafiyeti öngeren uluslararası antlaşmalar uyarınca Türkiye’ye vizesiz giriş yapabilmekte ve doksan gün süreyle kalabilmektedirler. Ülkemizde daha uzun süre ikamet etmek isteyen Ukrayna vatandaşları, kanunla belirlenen şartları karşılamak ve ilgili Türk makamları tarafından istenen belgeleri ibraz etmek suretiyle, Türkiye’de uzun veya kısa dönem ikamet izni alabilmektedirler. Halihazırda devam eden Ukrayna-Rusya savaşı sebebiyle izin talebini Türkiye’deki valiliklerden de yapabilecek olan Ukrayna vatandaşlarına, ikamet izni almaya hak kazandıkları takdirde bu izinlerini uzatma konusunda belirli kolaylıklar sağlanmaktadır. Bununla beraber halen ülkemizde bulunan Ukrayna vatandaşlarının gerek 90 günlük serbest kalış süreleri gerekse ikamet izinleri kapsamında kendilerine verilen oturma izni sürelerini ihlal etmemeleri gerektiğini, aksi takdirde çeşitli yaptırım ve ileriye dönük yasaklarla karşılaşabileceklerini hatırlatmak isteriz. Fakat oturma ve çalışma izni taleplerinin haksız yere reddedildiği veya hak kazandıkları izinleri iptal edilen Ukrayna vatandaşları adına söz konusu kararlara itiraz hakkının mevcudiyeti, vatandaşlık ve göç hukukunun efektif şekilde işlemesi açısından Türkiye Cumhuriyeti’nin sağladığı önemli bir hukuki haktır.

Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu

[1] T.C. Göç İdaresi Başkanlığı – “İkamet İzni ile Ülkemizde Bulunan Yabancıların Yıllara Göre Dağılımı” başlıklı grafik (web adresi: https://www.goc.gov.tr/ikamet-izinleri)

[2] Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Vatandaşların Karşılıklı Seyahatlerine İlişkin Usullere< Dair Anlaşma – madde 1/1

[3] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 80/1, ç) bendi. Kişi, kendisi veya avukatı aracılığıyla 1 hafta içerisinde alınan bu karara karşı idare mahkemeleri nezdinde itirazda bulunabilir.

[4] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 19

[5] Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Ukrayna Bakanlar Kurulu Arasında Vatandaşların Karşılıklı Seyahatlerine İlişkin Usullere Dair Anlaşma – madde 1/2

[6] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 22/1, b) bendi

[7] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 22/1, c) bendi

[8] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 21/2

[9] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 21/4

[10] 6458 Sayılı ve 4/4/2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu – Madde 31

[11] Prof. Dr. Yusuf Karakoç – “Malî Hukukta Mücbir Sebeplerin Hüküm ve Sonuçları”, Lexpera Blog, 22/10/2020 (web adresi: https://blog.lexpera.com.tr/mali-hukukta-mucbir-sebeplerin-hukum-ve-sonuclari/#:~:text=M%C3%BCcbir%20sebep%20niteli%C4%9Findeki%20olaylar%2C%20deprem,ger%C3%A7ekle%C5%9Ftirilen%20olaylar%20bi%C3%A7iminde%20meydana%20gelebilmektedir.)

[12] Sınır Tanımayan Doktorlar adlı sivil toplum kuruluşunun resmi internet sitesi (web adresi: https://dictionnaire-droit-humanitaire.org/content/article/2/force-majeure/#:~:text=La%20guerre%20est%20invoqu%C3%A9e%20comme,individuels%20et%20d’obligations%20%C3%A9tatiques.)