1. Giriş

Günümüzde teknolojinin hayatımızın her alanında yaygın olarak kullanılması ile birlikte kişisel verilerimiz de oldukça ulaşılabilir hale gelmiş konumdadır. Günümüz dünyasında kişisel verilerin mahiyeti bu kadar önemli olmasına ve kişisel veri ticareti yapılmasına, diğer bir deyişle verinin maddi bir karşılığı bulunmasına rağmen bilinçsizce kişisel verilerimizi paylaşmaktayız.

Bilindiği üzere birçok kişi daha önceden hiçbir şekilde iletişim kurmadığı, telefon numarasını, adını ve soyadını paylaşmadığı firmalar tarafından aranmakta ve ticari amaçla bilgi paylaşılmaktadır. Bu firmalar kişisel verilerimizi; yaşanan veri ihlallerinden veya başka firmalardan satın almak suretiyle ele geçirmektedir. Diğer bir deyişle kişisel veri ihlali yaparak ya verilerimizi çalmakta ya da satın almak suretiyle hukuka aykırı olarak kullanmaktadır.

Özellikle bu dönemde araştırma şirketlerinin istatistiksel araştırma yapmak amacıyla kişileri araması hususu söz konusudur. İlgili kişiyi arayan firmaya kişisel verilerimizi nasıl elde ettiği hususu sorulduğunda ise “sistem üzerinden rastgele numara çevrildiğini ve kendilerinin bu numarayı görmediği” cevabıyla oldukça sık karşılaşmaktayız. Kişisel Verileri Koruma Kurumu’na (“Kurum”) yapılan şikayetlerin oldukça artması sebebiyle Kurum tarafından 26.08.2024 tarihinde “Araştırma Şirketlerinin İstatistiksel Araştırma Yapmak Amacıyla Rastgele Numara Çevirme ile Telefon Mülakatı Yöntemi Kullanarak Gerçekleştirdikleri Kişisel Veri İşleme Faaliyetleri” hakkında kamuoyu duyurusu yayınlanmıştır.

İşbu bilgi bülteni ile amacı rastgele numara çevirme yoluyla telefon mülakatı yönetimini ve Kurum kararını açıklamayı amaçlamaktayız.

2. Resmi İstatistik Kavramı ve Hukuki Dayanağı

Kanun’da[1] un kişisel veri işleme şartları öngörülmüş olup bu şartlar kapsamında veri işleme faaliyeti gerçekleştirilmesi halinde kişisel veriler açık rıza aranmaksızın işlenebilir. Bunun yanı sıra “kişisel verilerin resmi istatistik ile anonim hâle getirilmek suretiyle araştırma, planlama ve istatistik gibi amaçlarla işlenmesi” gibi bazı istisnai hallerde de[2] halinde Kanun hükümlerinin uygulanmayacağının düzenlenmiştir. Kısaca resmi istatistik amacıyla kişisel veri işlenmesi durumu veya anonim hâle getirilmek suretiyle araştırma, planlama ve istatistik gibi amaçlarla kişisel veri işlenmesi durumları istisnai hallerdendir.

• Resmî istatistik; Türkiye İstatistik Kanunu’nda[3] “Türkiye İstatistik Kurumu veya Resmî İstatistik Programında yer alan konularda istatistik üretecek kurum ve kuruluşlar tarafından derlenen verilerin, kitle özelliklerini ortaya koymak amacıyla işlenmesi ile elde edilen bilgi” olarak tanımlanmıştır.
• Kurum ve kuruluşlar ise aynı kanunda “Cumhurbaşkanlığı ve bakanlıklar ile bunların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarını, mahallî idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik ve şirketlerini, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve üniversiteler de dâhil olmak üzere, tüzel kişiliği haiz enstitü, teşebbüs, teşekkül, birlik, döner sermaye, fon ve sair adlarla kurulmuş olan diğer kurum ve kuruluşlar ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları” olarak belirlenmiştir[4].
• Anonim veri “başından beri belirli bir kişiyle ilişkilendirilmesi söz konusu olmayan veri” olarak tanımlanmaktadır. Anonim hale getirilmiş veri ise “daha öncesinde belirli bir kişiyle ilişkilendirilmiş ancak hiçbir surette kimliği belirli veya belirlenebilir bir gerçek kişiyle ilişkilendirilemeyecek hale getirilmiş veri” olarak tanımlanmaktadır.[5]

Resmi İstatistik Programı’nın Resmi İstatistik İlkeleri çerçevesinde[6],  program kapsamındaki kurum ve kuruluşların resmi istatistik üretiminde ihtiyaç duydukları bilgileri sağlamak amacıyla alan uygulaması ve araştırma aşamalarını özel sektör yüklenici firmalarına yaptırabileceği, özel sektör yüklenici firmalarının da Resmi İstatistik Prensiplerine ve gizlilik hükümlerine uymakla yükümlü olduğu düzenlenmiştir.

Resmî İstatistik Programı Hazırlama ve Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik[7] ile de çalışma gruplarının amaçları ve resmi istatistik programının çalışma grupları eliyle yürütüleceği ve çalışma grubuna özel sektör temsilcilerinin de dahil edilebileceği belirtilmiştir.

Kurum ve kuruluşların Programda yer almayan istatistikî konulardaki çalışmaları ile gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişileri tarafından yapılan sayım veya araştırmalara ait sonuçlar resmî istatistik olarak kabul edilmez[8].

3. Genel Olarak Kurum Şikayetleri ve Kurum Değerlendirmesi

Kurum’a yapılan şikayetlerde;

5. ilgili kişilerin telefon numaralarını hiçbir şekilde paylaşmadıkları halde araştırma şirketlerince istatistiksel araştırma için arandıkları,
5. yapılan aramada telefon numaralarının nasıl elde edildiğine ilişkin taraflarına aydınlatma yapılmadığı,
5. veri sorumlusuna yaptıkları başvuruda ise telefon numaralarının rastgele ve otomatik olarak sistem/yazılım vasıtası ile üretildiğinin ve aramalar için kullanılan yöntemin “rastgele numara çevirme ile yapılan telefon mülakatı” yöntemi olarak bilinen ve dünya çapında uygulanan bir istatistik metodolojisi olduğunun belirtildiği ifade edilerek telefon numarasının işlenmesi için açık rıza alınmadığı ve Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nda (“KVKK” veya “Kanın”) sayılan[9] işleme şartlarından herhangi birine de dayanılmadığı belirtilerek Kanun kapsamında gereğinin yapılması talep edilmiştir.

Kurum tarafından yapılan incelemede; veri sorumluları tarafından Resmi İstatistik Programı kapsamında bir istatistiki araştırma yapıldığı yönünde tevsik edici somut bir bilgi veya belge sunulmadığından işlemenin “resmi istatistik amacıyla kişisel veri işlenmesi” kapsamında Kanun hükümlerinden istisna sayılamayacağı değerlendirilmiştir.

Şikâyetlere konu olaylarda araştırma şirketleri tarafından yapılan aramalarda anket yapılması için ilgili kişinin açık rızasının istendiği ve ilgili kişi açık rıza vermezse görüşmenin sona erdirildiği, bir daha aranmama talepleri bağlamında söz konusu numaranın aranmayacaklar listesine kaydedildiği, öte yandan açık rıza verilmeyen durumlarda; yapılan telefon görüşmesinin ses kaydının işlendiği, ilgili kişinin aranma tarihi, zamanı, arayan numara ve aranan numara şeklindeki trafik logunun, aranmayacaklar listesine kaydedilmek üzere telefon numarasının işlendiği ve söz konusu verilerin takma adlandırma yöntemiyle  2 yıl süreyle muhafaza edildiği tespit edilmiş olup takma ad kullanımıyla işlenen kişisel veriler anonim hâle getirilmediği için kişisel veri niteliğini koruduğu tespit edilmiştir. Görüldüğü üzere resmi istatistik amacıyla kişisel veri işleme şartının sağlanamadığı gibi anonim hâle getirilmek suretiyle araştırma, planlama ve istatistik gibi amaçlarla kişisel veri işlenmesi şartının da sağlanamadığı tespit edilmiştir. 

Telefon numaralarının bir yerden elde edilmediği ve türetilen numaranın görüşmeyi yapan personel tarafından görülmediğine vurgu yapılmakla birlikte telefon numaralarının “rastgele numara çevirme ile yapılan telefon mülakatı” yöntemi kapsamında türetilmesi nedeniyle kişisel veri işleme faaliyetinin başlangıcı ilgili kişinin telefon numarasının arandığı an olarak belirlenmiştir.

Yine Kamuoyu duyurusunda; araştırma yapabilmek için ilgili kişilerin aranma tarihi ve süresi, arayan numara ve aranan numara şeklindeki trafik logunun, ilgili kişilerin aranmayacaklar listesine telefon numaralarının işlenmesi ve görüşmenin ses kaydının alınması suretiyle yapılan kişisel veri işleme faaliyetlerinin denetim ve ispat amaçlarıyla işlendiği için kişisel veri işleme faaliyeti Kanun’a uygun kabul edilmiştir.

Yukarıda detaylıca açıklandığı üzere; ilgili kişilerle temas kurulduğu ilk anda asgari olarak aramanın kim tarafından yapıldığı, ilgili kişilerin hangi kişisel verilerinin işlendiği, ilgili kişilerin telefon numarasının rastgele numara çevirme yöntemi ile üretildiği ve işlemenin amacı hususlarında aydınlatma yapılması gerektiği, veya aydınlatmada yer alan diğer hususlara ulaşabilecek kanalın belirtilmesi suretiyle katmanlı aydınlatma yapılabileceği, aydınlatma yapılmasını müteakiben ilgili kişilerin açık rıza vermesi halinde telefon görüşmesine devam edilebileceği, yapılan aramanın hukuka uygun olacağı belirtilmiştir. 

4. Sonuç

Kişisel verilerin açık rıza olmaksızın işlenebilmesi için Kanun’da birtakım istisnalar öngörülmüştür. Bunun yanı sıra verilerin resmi istatistik amaçlarıyla işlenmesi halinde Kanun’un uygulanmayacağı öngörülmüştür.

Günümüzde araştırma şirketleri tarafından yapılan aramaların yaygınlaşması nedeniyle artan şikayetler doğrultusunda Kurum tarafından kamuoyu duyurusu yayınlanmıştır. Rastgele numara çevirme ile yapılan telefon mülakatı yöntemi ile yapılan aramalarda ilgili kişinin aydınlatılması gerektiği, kişilerin telefon görüşmesine devam edilip edilmemesine ilişkin rıza vermesi halinde telefon konuşmalarına devam edilebileceği belirtilmiştir. Resmi istatistik amacıyla veri işlenmesi, işlenen verilerin anonim hale getirilmesi, ilgili kişinin aydınlatılması ve açık rıza vermesi halinde yapılan aramanın hukuka uygun olduğu değerlendirilmiştir.

Saygılarımızla,

Gülaç Hukuk Bürosu