A. Giriş

Emeklilikte yaşa takılanlar (“EYT”) düzenlemesi olarak bilinen Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte emeklilik şartlarına ilişkin yeni hükümler getirilmiştir. Kanun ile prim gün sayısı ve sigortalılık süresi şartlarını sağlayanların emekli olmaya hak kazanması düzenlenmiştir. 

İşbu bilgi bültenimizde ise çıraklık ve staj sürelerinin EYT kapsamında değerlendirilmesi ve borçlanma durumlarının emekliliğe etkisi incelenecektir.

B. Çıraklık 

Çırak, 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda düzenlenmiş olup bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları iş içerisinde geliştirilen kişi olarak tanımlanmıştır. İş hukuku kapsamında çıraklık, işçi statüsü olarak değerlendirilmemektedir.

Çıraklık Şartları: Mevzuat uyarınca çıraklık için öngörülmüş bir yaş aralığı bulunmaktadır. Çıraklar, 14 yaşını doldurmuş ve 19 yaşından gün almamış olmalıdır. Çıraklık için aranan yaş şartını henüz sağlamayanlar “aday çırak” olarak adlandırılmaktadır. 

Ayrıca çıraklar, en az ilköğretim okulu mezunu olmalı ve sağlık durumu bakımından gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmalıdır. 

Çıraklık Döneminin Emekliliğe Etkisi: Mesleki Eğitim Kanunu ile düzenlenen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilere ilişkin; iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. 

Emeklilik için ise uzun vadeli sigorta olarak adlandırılan malullük, yaşlılık, ölüm sigorta koluna prim ödenmesi gerekmektedir. Yer verildiği üzere çırak döneminde kişilerden sadece iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık primi alınmakta, emeklilik kapsamında etkili bir prim alınmamaktadır. Dolayısıyla günümüz itibarıyla aday çırak veya çırak olarak geçirilen sürelerin emekliliğe etkisi bulunmamakta; kişiler çıraklık dönemini esas almak suretiyle EYT’den yararlanamamaktadır.

C. Stajyerlik

Stajyerlik, herhangi bir sanat veya meslek hakkında kurumsal bilgisi olup bunu uygulamada geliştirmek ve pekiştirmek amacıyla zorunlu veya isteğe bağlı olarak belli bir süre çalışmayı anlatmaktadır. Stajyerlik ve çıraklık arasındaki fark, çıraklığın mesleğe ilişkin bilgi edinme amacıyla yapılması iken stajyerliğin hâlihazırda var olan bir bilginin pekişmesi amacıyla yapılmasıdır.

Staj Döneminin Emekliliğe Etkisi: Çıraklık döneminde olduğu gibi, stajyerlik döneminde de emeklilik primi olarak adlandırılan uzun vadeli sigorta olan malullük, yaşlılık ve ölüm sigorta koluna prim ödenmemektedir. 

Staj sigortası denen sigortada, yine iş kazası ve meslek hastalığı ile genel sağlık sigortası primleri ödenmektedir. Dolayısıyla emeklilik hesabında staj döneminin de bir etkisi bulunmamaktadır.

Ancak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (“SSGSSK”) ile düzenlenen “borçlanma” kapsamında sigortalıların, eksik prim günlerini geriye dönük borçlanmalarıyla tamamlayarak emekli olabilmeleri mümkündür. Bazı meslek gruplarında ise staj dönemlerine borçlanma yapılabilmektedir.

D. Borçlanma

SGK borçlanması, prim borçlanması ya da geriye dönük emeklilik borçlanması olarak bilinen borçlanma, SSGSSK ile düzenlenmiştir. Borçlanma kapsamında prim günlerinde eksiklik olan bazı sigortalıların, ödeme yaparak bu farkı kapatması anlamına gelmektedir.

Borçlanma Yapılabilecek Süreler: SSGSSK kapsamında;
- Kadın sigortalılar, 3 çocuğa kadar doğumdan sonraki çalışmadıkları 2 yıllık süreyi ve doğum sonrası yarı zamanlı çalıştıkları süreyi,
- Yurt dışında çalışan Türk vatandaşları ile Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler yurt dışında geçen hizmetlerini ve ev kadınlığı sürelerini,
- Emekli Sandığı’na tabi olarak çalışan memurlar ücretsiz izin sürelerini,
- Sigortalı iken herhangi bir suçtan gözaltına alınan ve tutuklananlar, beraat etmeleri koşuluyla gözaltı ve tutuklulukta geçen süreleri borçlanmak suretiyle tamamlayabilmektedir.

Borçlanma yapılabilecek süreler bunlarla sınırlı olmayıp, bazı meslek gruplarına özgü borçlanma yapılabilecek süreler ayrıca düzenlenmiştir.

Borçlanma Yapabilecek Meslek Grupları: Meslek gruplarına ve yurt dışında resmi olarak öğrencilik yapanlara ilişkin borçlanma yapılabilecek süreler aşağıdaki gibidir:
- Doktora veya tıpta uzmanlık öğrenimi süreleri
- Avukatlık staj süreleri
- Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri
- Yurt dışında resmi öğrenci olarak geçen öğrenim süreleri
- Polis akademisinde veya yüksekokul ve fakültelerde Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumuş olan ya da kendi hesabına okurken Emniyet
- Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam edenlerin bu eğitim süreleri
- Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı eğitim kurumlarında uzman ve usta öğretici olarak çalıştırılanlar

Staj Borçlanması: Yer verildiği üzere, avukatlık stajı yapanlar hariç diğer meslek gruplarının stajda geçen sürelerini borçlanma hakkı bulunmamaktadır. Öte yandan staj sigortasının yapıldığı tarih de sigorta başlangıcı olarak kabul edilmediği için emeklilik hesaplaması bu tarihe göre değil; yukarıda değinilen uzun vadeli sigorta kollarından birine tabi olarak çalışmaya başlanan tarihten başlatılmaktadır.

Borçlanmanın Emekliliğe Etkisi ve EYT: 03.03.2023 tarihinde yürürlüğe giren EYT düzenlemesi ile 08.09.1999 tarihi öncesinde sigorta girişi yapılmış olmak kaydıyla, sigortalılık süresi ve prim gün sayısı şartlarını sağlayan kişiler; Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan veya e-Devlet platformu üzerinden EYT düzenlemesi ile emeklilik aylığı almaya başvurabileceklerdir.

EYT kapsamında emeklilik için öngörülen sigortalılık süresi ve prim gün sayısı şartlarını sağlamayanların ise işbu bilgi bülteninde yer verilen borçlanma müessesesi ile bu şartları tamamlaması mümkündür. Dolayısıyla borçlanma ile emekliliğe hak kazanma olanağı doğabilecektir.

E. Genel Değerlendirme ve Sonuç

Çıraklık ve staj döneminde geçirilen sürelerde ödenen sigorta primleri, emeklilik kapsamında gerekli uzun vadeli sigortaya ilişkin değildir. Bu doğrultuda güncel durumda, çıraklık ve staj dönemi esas alınarak yapılan hesaplamalar ile emekli olma imkânı bulunmamaktadır. Ancak borçlanma müessesesi ile prim gün sayısı şartını sağlayanların, EYT kapsamında emekli olabilmesi mümkündür. Bu açıdan sigortalılık süresinin başlangıcı ise büyük önem taşımaktadır.
 

Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu