1. Giriş

Kişinin istediği, arzu ettiği amaçlara uygun hukuki sonuçlar doğuracağını kabul ettiği irade açıklamaları hukuki işlem olarak adlandırılmaktadır.[1] Hukuki işlemin kurucu unsurunu ise irade açıklaması oluşturur.[2] Hukuki işlem yapılırken (örneğin bir sözleşme akdedilirken) bu işlemi yapan kişi veya kişilerin iradelerinin oluşumu ya da açıklanması sırasında bozukluklar meydana gelebilir. Bu durumda ortada bir irade sakatlığı söz konusu olur.

Hukukumuzda irade sakatlığı halleri, “yanılma” “aldatma” ve “korkutma” olmak üzere üç ayrı tipte görülmekte olup[3]; işbu bilgi bülteninde irade sakatlığı hallerinde, iradesi sakatlananın başvurulabileceği sözleşmeyi iptal ve tazminat haklarından bahsedilecektir.

2. Sözleşmeyi İptal Hakkı

Hukuk düzenimizce iradesi sakatlanan kişilere tanınan haklardan birisi sözleşmeyi geçmişe etkili olacak şekilde ortadan kaldırma imkânı tanıyan, iptal hakkıdır.[4] İptal hakkının muhatabına vardığı andan itibaren sözleşme kuruluş anından itibaren geçersiz hale gelir. İptal hakkının kullanılması için bir dava açılmasına gerek olmadığı gibi, muhatabın rızasına ihtiyaç da duyulmadan hukuki ilişki ortadan kalkar.[5]

Önemle belirtilmelidir ki; “Yanılma veya aldatma sebebiyle ya da korkutulma sonucunda sözleşme yapan taraf, yanılma veya aldatmayı öğrendiği ya da korkutmanın etkisinin ortadan kalktığı andan başlayarak bir yıl içinde sözleşme ile bağlı olmadığını bildirmez veya verdiği şeyi geri istemezse, sözleşmeyi onamış sayılır”.[6] Dolayısıyla, iptal hakkının kullanılabilmesi için 1 yıllık hak düşürücü süre söz konusudur ve iptal hakkına sahip olan taraf süreyi geçirirse ya da iptal hakkından feragat ederse sözleşme kurulduğu andan itibaren geçerli hale gelir.

Kural olarak, iptal hakkı kullanıldıktan sonra bir daha geri alınamaz. Fakat; geri alma beyanı,

5. en geç iptal beyanı ile aynı anda sözleşmenin diğer tarafına ulaştığı; ya da
5. iptal beyanından geç ulaşsa bile, sözleşmenin diğer tarafının ilk olarak geri alma beyanını öğrenmesi halinde iptal beyanı geçersiz olabilir.[7]

Taraflar iptal beyanından önce sözleşmeden doğan borçlarını yerine getirmemişlerse artık yerine getirmek zorunda değillerdir. Fakat taraflar borçlarını ifa etmişlerse bu ifalarını sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vereceklerdir.[8]

3. İrade Sakatlığı Halinde Tazminat Hakkı

İradesi sakatlanan taraf, uğramış olduğu zararların tazminini de isteyebilir. Hatta iradesi sakatlanan tarafın sözleşmeyi onamış olması tazminat hakkından feragat ettiği anlamına gelmez.[9] Dolayısıyla, yine de tazminat talebinde bulunulabilir.

İrade sakatlığının türüne bağlı olarak tazminat taleplerinin şartları değişmektedir. Bu çerçevede yanılma halinde yanılan tarafın tazminat ödeme yükümlülüğü de söz konusu olabilir. Bunun için ön şart sözleşmenin iptal edilmesidir.[10]

Buna karşılık tazminatın muhatabı olan sözleşme tarafı, iradesi sakatlanana bilgi verme ve aydınlatma yükümlülüğünü ihmal etmişse bu durumda, iradesi sakatlanan tazminat isteyebilir. İradesi sakatlananın tazminat isteyebilmesinin tek şartı, ihmal nedeniyle yanılmanın meydana gelmiş olmasıdır.[11]

Son olarak aldatma ve korkutma halinde ise söz konusu eylemlerin temelinde haksız fiil bulunduğu için yanılmaya dayalı irade sakatlığında olduğu gibi tek bir durumda tazminat istenilmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Bu çerçevede aldatan veya korkutan tarafın tazminat ödeme yükümlülüğü, sözleşmenin iptal ön şartından bağımsız olarak ortaya çıkar.[12] Dolayısıyla, bu tip irade sakatlıklarında, aldatılan ve korkutulanın doğrudan zararlarının karşılanabilmesi için tazminat talebinde bulunabilmesi mümkündür.

4. Sonuç

İrade sakatlıkları halinde, iradesi sakatlanan taraf, muhataba süresi içerisinde iptal yönünde beyanda bulunarak hukuki ilişkiyi başından itibaren iptal edip hükümsüz hale getirebileceği gibi, iradesinin sakatlanması nedeniyle hukuki işlemden doğmuş olan zararlarının da tazminini talep edebilir.

Saygılarımızla,

Gülaç Hukuk Bürosu