1. Giriş

Macaristan, Avrupa Birliği (AB) üyesi olup Schengen Bölgesi kapsamında serbest dolaşım rejimini benimseyen bir devlettir. Bununla birlikte, yabancı uyruklu kişilerin ülkeye giriş, ikamet ve çalışma hakları hem Avrupa Birliği müktesebatı hem de ulusal hukuk kuralları çerçevesinde düzenlenmektedir[1].

Bu bilgi bülteninde, Macaristan’da oturma izni türleri, başvuru süreçleri ve idari denetim mekanizmaları kısaca ele alınacaktır.

2. Oturma İzni Türleri

Macaristan hukukunda oturma izinleri, amacına göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Başlıca izin türleri şunlardır:

B.1. Geçici Oturma İzni (Temporary Residence Permit)

Geçici oturma izni, Macaristan’da kısa veya orta vadede kalmak isteyen üçüncü ülke vatandaşlarına tanınan temel ikamet statüsüdür. Bu izin, Macaristan’da yasal olarak üç aydan daha uzun süre kalmak isteyen kişilerin başvurması gereken temel bir izin türüdür ve ülkeye girişten itibaren yasal ikametin en önemli dayanağını oluşturur.

Bu izin; eğitim, istihdam, aile birleşimi, bilimsel araştırma, gönüllülük, sağlık gerekçeleri veya insani nedenler kapsamında düzenlenebilir. Başvuru sahibi, bu izin türünü seçerken ikamet amacını açık, tutarlı ve belgeli biçimde beyan etmelidir.

İzin genellikle en fazla bir yıl süreyle verilir, ancak başvuru sahibinin koşullarının devam etmesi hâlinde aynı amaçla her defasında birer yıllık sürelerle uzatılabilir. Uzatma başvurusu, mevcut iznin süresi dolmadan en geç 30 gün önce yapılmalıdır.

Başvuru sahibinin, ülke içinde geçimini sağlayabilecek düzenli ve yasal bir gelir kaynağına sahip olması, konaklama koşullarını belgeleyebilmesi (örneğin kira kontratı, yurt kaydı veya mülkiyet belgesi) ve Macaristan’da geçerli sağlık sigortası bulundurması zorunludur. Bu şartlar, başvurunun kabul edilmesi için idarenin takdir yetkisini sınırlayan objektif unsurlardır.

İzin sahibi kişi ayrıca, iznin verilme amacıyla uyumlu faaliyetlerde bulunmakla yükümlüdür. Örneğin, eğitim amacıyla verilen bir oturma izni kapsamında kişi yalnızca öğrenci statüsüne uygun faaliyetlerde bulunabilir; çalışma hakkı, kanunda açıkça izin verilen durumlar dışında doğrudan doğmaz. Benzer şekilde, aile birleşimi izniyle gelen bir kişi de yalnızca aile üyesi statüsüne dayalı olarak ikamet edebilir.

Geçici oturma izni, yalnızca Macaristan sınırları içinde geçerlidir ve kişiye Schengen bölgesinde serbest çalışma hakkı tanımaz; ancak Schengen kuralları çerçevesinde 180 gün içinde 90 günü aşmamak kaydıyla diğer Schengen ülkelerine kısa süreli seyahat imkânı sağlar.

B.2. Uzun Dönem Oturma İzni (National Permanent Residence Permit):

Macaristan’da[2] uzun vadede yerleşmek isteyen ve ülke ile istikrarlı bir bağ kurmuş üçüncü ülke vatandaşlarına tanınan süresiz ikamet hakkıdır.

Bu izin, Macaristan’daki göç rejiminin en ileri düzeydeki ikamet statülerinden biri olup, sahibine yerleşik yabancı (settled foreigner) statüsü kazandırır. Bu statüye başvuru hakkı, Macaristan’da en az üç yıl boyunca kesintisiz ve yasal olarak ikamet etmiş üçüncü ülke vatandaşlarına tanınır.

Başvuru sahibi, uzun dönemli ikamet izni alabilmek için aşağıdaki temel koşulları karşılamalıdır:

5. Geçerli ve düzenli gelir kaynağı: Başvuru sahibinin, sosyal yardıma muhtaç olmaksızın kendisi ve varsa aile üyelerinin geçimini sağlayabilecek bir gelir düzeyine sahip olması gerekir.

5. Kalıcı konaklama yeri: Kişinin Macaristan’da sürekli ikamet edeceği bir adresi olmalı ve bu adres tapu kaydı, kira sözleşmesi veya konaklama sözleşmesiyle belgelenmelidir.

5. Geçerli sağlık sigortası: Başvuru sahibinin Macaristan’da geçerli bir sağlık sigortasına sahip olması zorunludur.

5. Kamu düzeni ve ulusal güvenlik yönünden engel bulunmaması: Başvuru sahibinin sabıka kaydı ve güvenlik durumunu incelenerek uygunluk değerlendirmesi yapılır.

Bu izin ayrıca Macaristan vatandaşlığına geçişte önemli bir basamak oluşturur. Zira genellikle beş yıl ulusal sürekli oturma izni sahibi olan kişiler, uygun koşulları sağladıklarında Macaristan vatandaşlığına başvuru hakkı elde ederler.

B.3. AB Sürekli İkamet İzni (EC Permanent Residence Permit):

Macaristan’da uzun vadeli olarak yaşayan üçüncü ülke vatandaşlarına verilen ve Avrupa Birliği genelinde geçerli olan bir ikamet statüsüdür.

Bu izin, başvuru sahibine yalnızca Macaristan’da değil, diğer AB üye ülkelerinde de belirli koşullar altında yerleşim ve çalışma hakkı tanıyan ve AB genelinde geçerli üst düzey bir ikamet statüsüdür[3].

Bu izne başvuru yapabilmek için, başvuru sahibinin:

5. En az beş yıl boyunca kesintisiz ve yasal olarak Macaristan’da ikamet etmiş olması,
5. Düzenli ve yasal bir gelir kaynağına sahip olması,
5. Macaristan’da sürekli bir konut adresi bulundurması,
5. Geçerli sağlık sigortasına sahip olması,
5. Kamu düzeni ve ulusal güvenlik bakımından sakınca teşkil etmemesi gerekir.

 Bu izin, sahibine şu hakları tanır:

5. AB’nin diğer üye ülkelerine belirli koşullarda yerleşme, çalışma veya eğitim amacıyla taşınma hakkı (özellikle 2003/109/EC sayılı Direktif uyarınca)[4],
5. Güvenlik, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim açısından Macar vatandaşlarına yakın statü,
5. Aile birleşimi başvurusu yapabilme hakkı,
5. Ulusal düzeyde tanınan daimî ikamet statüsüne ek olarak, AB düzeyinde “long-term resident” olarak tanınma avantajı.
5. Macaristan’da süresiz ikamet ve çalışma hakkı

Bu izin, Macaristan vatandaşlığına geçişte güçlü bir hukuki zemin oluşturur. Zira bu statüye sahip kişiler, vatandaşlığa geçiş başvurusunda “kalıcı bağ” (permanent link) şartını önemli ölçüde karşılamış sayılırlar.

B.4. Araştırmacı ve Öğrenci İkamet İzni:

Avrupa Birliği’nin 2016/801 sayılı Direktifi uyarınca, üçüncü ülke vatandaşlarının bilimsel araştırma, yükseköğrenim, staj, gönüllülük veya değişim programı amacıyla Macaristan’da bulunmalarına imkân tanıyan özel bir ikamet statüsüdür. Bu izin hem bireysel akademik faaliyetlerin hem de üniversite ve araştırma kurumlarıyla yürütülen kurumsal projelerin hukuki çerçevesini belirler.

Bu izin iki temel kategoriye ayrılır:

B.4.1.Araştırmacı İkamet İzni (Residence Permit for Researchers): Bilimsel veya teknolojik araştırma yapmak üzere Macaristan’a gelen kişilere tanınır.

Başvuru sahibinin:

5. Macaristan’da faaliyet gösteren resmî olarak tanınmış bir araştırma kuruluşu veya üniversite ile imzalanmış araştırma sözleşmesi (hosting agreement) ibraz etmesi,
5. Geçerli sağlık sigortasına, konaklama belgesine ve düzenli gelir kaynağına sahip olması,
5. Kamu düzeni veya ulusal güvenlik açısından sakınca taşımaması gerekir.

Araştırmacı ikamet izni, genellikle araştırma projesinin süresine bağlı olarak 1 ila 2 yıl arasında düzenlenir ve aynı koşulların devamı hâlinde yenilenebilir. Araştırmacılar, çalışma iznine gerek olmaksızın, sözleşmeleri kapsamında araştırma faaliyetlerinde bulunabilirler.

İzin sahiplerinin aile üyeleri de aile birleşimi kapsamında Macaristan’a gelebilir ve bu durumda eşe ve çocuklara bağımlı ikamet hakkı tanınır.

B.4.2. Öğrenci İkamet İzni (Residence Permit for Studies): Macaristan’da akredite bir yükseköğretim kurumunda eğitim görmek isteyen üçüncü ülke vatandaşlarına verilir.

Başvuru sahibinin:

5. Kayıtlı olduğu eğitim kurumundan alınmış kabul belgesi (letter of admission)
5. Geçerli sağlık sigortası
5. Mali kaynakların yeterli olduğunu gösteren belge (hesap dökümü veya burs belgesi gibi),
5. Konaklama adresini gösteren belge sunması zorunludur.

Öğrenci ikamet izni genellikle akademik yıl süresiyle orantılı olarak (örneğin 12 ay) düzenlenir ve eğitim süresi boyunca yenilenebilir. Öğrenciler, 2016/801/EU Direktifi uyarınca yarı zamanlı (part-time) çalışma hakkına da sahiptir; bu kapsamda haftalık 24 saate kadar yasal olarak çalışabilirler.

İzin süresi sonunda kişi araştırma veya eğitim faaliyetini tamamlamışsa, istihdam, girişimcilik veya uzun dönem ikamet amacıyla başka bir ikamet iznine geçiş yapabilir. Bu geçiş, Macaristan göç hukukunda “purpose change” (amaç değişikliği) olarak tanımlanmıştır ve yeni izin başvurusu şeklinde değerlendirilir.

B.5. Yatırım Yoluyla Oturma İzni (Investment Residency):

Yabancı yatırımcıların Macaristan ekonomisine katkıda bulunmaları karşılığında uzun süreli veya kalıcı ikamet hakkı elde etmelerine imkân tanıyan bir sistemdir. Bu program, 2013–2017 yılları arasında yürürlükte olan “Hungarian Residency Bond Program” kapsamında uygulanmış, ancak daha sonra 2017 yılında hükümet kararıyla askıya alınmıştır.

2024 yılı itibarıyla Macaristan Hükümeti, yatırım yoluyla oturum sistemini yeniden canlandırmaya yönelik yasal taslaklar üzerinde çalışmaktadır. Taslak düzenlemelerde şu unsurlar öne çıkmaktadır:

5. Gayrimenkul yatırımı,
5. Macaristan merkezli şirketlere doğrudan sermaye yatırımı,
5. Yüksek eğitim ve Ar-Ge yatırımlarına katkı,
5. Halka açık yatırım fonlarına katılım gibi alternatif yatırım araçları üzerinden oturma izni verilmesi planlanmaktadır.

Bu yeni sistemin, Malta, Portekiz ve Yunanistan gibi diğer AB ülkelerindeki “Golden Visa” modelleriyle uyumlu hale getirilmesi hedeflenmektedir. Ancak yeni düzenleme yürürlüğe girene kadar yatırım yoluyla oturma izni fiilen askıdadır ve yatırımcılar için mevcut tek yol, ticari faaliyet veya şirket kurma temelli oturma izinleridir (örneğin §21 AufenthG benzeri Macaristan “business permit” modelleri). Yeni yatırım programı yürürlüğe girdiğinde, yatırımcıların aile birleşimi hakkı, süresiz ikamete geçiş imkânı ve vergi ikamet avantajları bakımından kapsamlı haklar elde etmesi beklenmektedir.

3. Başvuru Usulü ve Şartlar

 Başvurular, Macaristan Göçmenlik ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğü nezdinde yapılır.[5]

Başvuru süreci temel olarak iki aşamadan oluşur:

5. İlk başvuru: Başvuru sahibinin ülkesindeki Macar diplomatik temsilciliklerine yapılır.
5. Yenileme veya tür değişikliği: Mevcut oturum süresi dolmadan ülke içinden dijital platform üzerinden yapılır.

Başvuruda sunulması gereken belgeler arasında geçerli pasaport, konaklama belgesi, sağlık sigortası, mali yeterliliği gösteren belgeler ve başvuru amacını destekleyen resmi dokümanlar bulunur. Başvurular genellikle 30 gün içinde karara bağlanır.

4. Yargısal ve İdari Denetim ile Güncel Durum

Oturma izni başvurularına ilişkin idari kararlar, NDGAP tarafından tesis edilir. Reddedilen başvurulara karşı 8 gün içinde idari itiraz mümkündür; ayrıca, kararların hukuka uygunluğu Macaristan İdare Mahkemesi önünde yargısal denetime tabidir.

 Avrupa Birliği Adalet Divanı (“CJEU”) içtihatlarına göre, oturma izni reddinde idarenin gerekçe gösterme yükümlülüğü, “adil yargılanma hakkı” kapsamında değerlendirilmelidir.

CJEU’nun C-508/10 ve C-491/13 sayılı kararlarında, göçmenlik başvurularında orantılılık ilkesinin ihlal edilmesi, insan hakları boyutuyla birlikte ele alınmıştır.[6]

Macaristan’daki oturma izni sistemi, ulusal güvenlik, kamu düzeni ve ekonomik istikrar ilkeleri doğrultusunda şekillenmiştir. Ancak, yabancı öğrenciler, araştırmacılar ve nitelikli iş gücü için liberal bir yaklaşım benimsenmektedir. Bu durum, Avrupa’daki genel “kontrollü açıklık” modelinin bir yansımasıdır.

Öte yandan, 2020 sonrası dönemde artan göç akışları, Macaristan’ın sınır güvenliği politikalarını sıkılaştırmasına neden olmuştur. Bu bağlamda, oturma izinleri artık sadece bireysel yeterliliğe değil, aynı zamanda ulusal çıkar kriterlerine bağlı olarak değerlendirilmektedir.

5. Sonuç

Macaristan’da oturma izni şartları, Avrupa Birliği standartlarıyla uyumlu olmakla birlikte, ülkenin egemenlik anlayışı çerçevesinde şekillenmektedir.

Başvuruların yalnızca idari bir işlem değil, aynı zamanda temel haklarla yakından ilişkili olduğu dikkate alındığında, bireysel ve kurumsal başvurularda uzman hukuki danışmanlık alınması büyük önem taşımaktadır.

 

Saygılarımızla,

Gülaç Hukuk Bürosu