1. Giriş

 Ticari işletme, mal veya hizmet üretimi ve satışı amacıyla ekonomik faaliyetlerde bulunan kuruluştur. Ticari işletme sahibi gerçek veya tüzel kişi olabilir.^[1]  Bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye ise tacir; yani ticaret erbabı denir.^[2] Tacir sıfatının kazanılabilmesi için her şeyden önce bir ticari işletme mevcut bulunmalı, sonra da bu işletme kısmen de olsa belli bir kişi adına işletilmelidir. Bu iki koşulun sağlanması halinde gerçek kişi, tacir sıfatını almaya hak kazanır. Tüzel kişilerde ise tacir sıfatı ticaret şirketinin kurulmasıyla kazanılır. Lakin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) uyarınca bu haller dışında bazı durumlarda kişiler veya kurumlar tacir olmasa da tacir gibi sorumlu tutulabilir.

İşbu bilgi bültenimizde, tacir gibi sorumlu olunan haller ve bu hallerin getirdiği yükümlülükler ele alınacaktır.

2. Tacir Gibi Sorumlu Olunan Haller

Türk Ticaret Kanunu’na göre “tacir gibi sorumlu olma” kavramı, ticari bir işletme sahibi olmamakla birlikte ticaret yapıyormuş gibi davranan kişilerin, fiilen tacir olmasalar bile tacir gibi sorumluluk taşımalarını ifade eder. Bu kişiler tacir olmanın nimetlerinden yararlanamazlar ancak külfetlerine katlanırlar.

Tacir gibi sorumlu olunan haller şu şekilde özetlenebilir;

5. Bir ticari işletme açmışçasına işlemlerde bulunan kişi, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur.^[3] Bu hüküm ticari işletme açmış gibi işlemlerde bulunan kişiyle ilişkiye giren iyi niyetli kişileri korumak amacıyla kabul edilmiştir.^[4] Tacir gibi sorumlu olunabilmesi için üçüncü kişinin, gerçek durumu - ticari işletmenin, adi şirketin veya bir ticaret şirketinin bulunmadığını bilmemesi ya da bilebilecek durumda olmaması gerekir.^[5]

Örnek olarak; bir mal taşıma sözleşmesi yapılmış ve bu sözleşme kapsamında taşıma işlemi gerçekleştirilmemişse iyi niyetli üçüncü kişi, bu sözleşmenin yerine getirilmemesi nedeniyle zarar görmüş olabilir. Bu durumda, ticari işletme açmış gibi davranan kişi, tacir gibi sorumlu tutulur ve ortaya çıkan zararları karşılamak zorunda kalır.

5. Tacirler ticari işletmenin açıldığı günden itibaren on beş gün içinde, ticari işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını, işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirir[6]. Bir kişi, ticari işletmeyi kurup işletmesini ticaret sicile tescil ettirmeden önce ticari işletmeyi kurup açtığını ilan araçlarıyla halka bildirmiş ise bile tacir sayılır.^[7]

Örneğin, bir kişi yeni bir mağaza açmayı planlıyor ve bu niyetini gazete ilanlarıyla duyuruyor. Bu aşamada söz konusu kişi yasal olarak tacir kabul edilir ve dolayısıyla tacir gibi yükümlülüklere sahip olur.

5. Bir diğer tacir gibi sorumlu olunan durum ise; kişisel durumu, yaptığı işlerin niteliği veya meslek görevleri gereği kanuni veya yargı kararına aykırı olarak veya gerekli izin ve onayları almadan ticari işletme işleten kişidir. Dolayısıyla TTK’ya göre tacir sayılmasını gerektirecek hiçbir faaliyette bulunamayacak olan devlet memuru eğer bir ticari işletme işletirse yine tacir sayılır. İlgili kişi tacir sayılacağından tacir olmaya bağlanan tüm yükümlülüklere tabi olacak ve yerine göre söz konusu kişinin iflası da istenebilecektir.^[8]
6. Türk Ticaret Kanunu’na göre tacir sıfatı küçük ve kısıtlılara aittir. Fakat küçük ve kısıtlılara ait ticari işletmeyi işleten yasal temsilci her ne kadar tacir sıfatını haiz olmasa da cezai hükümlerin uygulanması yönünden tacir gibi sorumlu olur.^[9]

Örneğin; bir ebeveyn veya yasal temsilci, küçük bir çocuğun adına bir dükkân işletiyorsa, bu durumda dükkânın sahibi olan çocuk tacir olarak kabul edilir. Ancak, dükkânı işleten ve yöneten ebeveyn veya yasal temsilci, ceza hükümlerine göre tacir gibi sorumlu tutulabilir. Bu düzenleme, küçük ve kısıtlı kişilerin korunması ve onların adına yapılan işlemlerin sorumluluğunu doğru kişilere yüklenmesini sağlamak amacıyla yapılmıştır.

5. Şirketler topluluğunun hâkimin, merkezi veya yerleşim yeri yurt içinde veya dışında bulunan bir teşebbüs olması halinde hâkim teşebbüs tacir sayılır.^[10]
6. Tacir Gibi Sorumlu Olmanın Sonuçları

Tacir olmayan ama tacir gibi sorumlu olan kişilere tacir olmanın sonuçları uygulanır. Tacir olmanın sonuçları aşağıdaki gibidir:

• Tacirler her türlü borçları için iflas hükümlerine tabidir.

5. Tacirin basiretli bir iş adamı gibi davranma yükümlüğü vardır.
5. Tacir ticari örf ve adete tabidir.
5. Tacirler ticari defter tutmak zorundadır.
5. Tacir, işletmesini 15 gün içinde ticari sicile işletmek ve ticaret odasına kaydolmak zorundadır.
5. Tacirler, ticaret sicile kayıt sonrası, ticaret unvanı seçmesi ve işbu unvan ile ticari işlemlerini gerçekleştirmesi gerekmektedir.
5. Ticari işletmesi kapsamında bir mal satmış, üretmiş, bir iş görmüş veya bir menfaat sağlamış olan tacir, karşı tarafın talebi üzerine fatura düzenlemek ve ibraz etmek zorundadır.
5. Tacirin fatura ve teyit mektubuna sekiz gün içerisinde itiraz etme hakkı vardır. Eğer bu süre içerisinde itiraz etmezse fatura içeriğini kabul etmiş olduğu varsayılır.
5. Tacirler, ticari işletmesi ile ilgili yaptığı bir iş veya hizmet karşılığında uygun bir ücret isteyebilir ve verdiği avanslar ile yaptığı giderler için ödeme tarihinden itibaren faize hak kazanır.
5. Tacirler, basiretli bir tacir olarak hareket etme yükümlülüğü doğrultusunda gerçekleştirdikleri ticari faaliyetler sonucu aşırı ücret veya ceza kararlaştırılmış olduğunu iddia ederek ücret veya sözleşme cezasının indirilmesini isteyemez.
5. Tacirlerin, ihbar ve ihtarları belirli şekilde yapma zorunluluğu vardır. İhbar ve ihtarlar ancak noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılır.
5. Her iki tarafı da tacir ve ticari iş niteliğinde olan ilişkilerde, hapis hakkının kullanımında kolaylık sağlanmıştır.

4. Sonuç

İşbu bilgi bültenimizde izah ettiğimiz üzere, tacir gibi sorumlu olunan haller, ticari bir işletme açmışçasına davranan kişilerin iyi niyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu tutulmalarını içerir. Şeklen tacir olmayan bu kişiler hakkında tacir olmanın sonuçları hükümleri uygulanmaktadır. Böylece ticari işletmelerin hayatın her aşamasında karşılaşabilecekleri riskleri minimize etmeleri sağlanırken, piyasa güvenliğinin sağlanmasına da yardımcı olunmaktadır.

Saygılarımızla,

Gülaç Hukuk Bürosu