1. Giriş

Türkiye’de uzun yıllar boyunca hem tüzel kişiler hem de gerçek kişiler arasındaki sözleşmelerin döviz cinsinden yapılabilmesinin önünde kayda değer sınırlamalar bulunmamaktaydı. Ancak; Türk Lirası’nın değer kaybını önlemek, finansal istikrarı sağlamak ve ekonomik bağımsızlığı güçlendirmek amacıyla bu konuda önemli sınırlamalar getirildi.

Bu düzenlemelerin temel dayanağını, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun uyarınca çıkarılan çeşitli tebliğler ve bunlarda zaman içerisinde yapılan değişiklikler oluşturmaktadır. Özellikle, 12.09.2018 tarihli ve 30597 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2018/32-52 sayılı Tebliğ[1], döviz üzerinden sözleşme yapımına ilişkin kapsamlı sınırlamalar getirmesi bakımından kritik bir dönüm noktası olmuştur.

Söz konusu düzenlemeler hem şirketleri hem de bireyleri yakından ilgilendirmekte olup, 2018 yılında yapılan değişiklikten sonra birçok sözleşme türünde bedellerin Türk Lirası üzerinden belirlenmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu çerçevede, döviz üzerinden sözleşme yapılmasına ilişkin yasağın kapsamı, bu yasağa getirilen istisnalar ve uygulamada dikkat edilmesi gereken usul ve esaslar; gerek iç hukuk düzeni bakımından gerekse ticari hayatın işleyişi açısından önemli sonuçlar doğurmaktadır. Söz konusu düzenlemeler, yalnızca tarafların sözleşme serbestisini etkilemekle kalmamakta; aynı zamanda özellikle kira, hizmet, istihdam, taşımacılık ve finansal işlemler gibi çok sayıda sektörde günlük uygulamaları da doğrudan şekillendirmektedir. Bu nedenle, düzenlemelerin doğru şekilde anlaşılması ve somut sözleşme ilişkilerine doğru uygulanması büyük önem taşımaktadır.

2. Hangi Sözleşmelerde Döviz Kullanılamaz?

       Bu çerçevede, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a ilişkin 2008-32/34 sayılı Tebliğ’in 8. maddesinde yapılan değişikliklerle[2], Türkiye’de yerleşik kişiler arasında akdedilecek bazı sözleşme türlerinde bedellerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi yasaklanmıştır.

Döviz kullanımının yasaklandığı başlıca sözleşme türleri şunlardır:

5. Konusu yurt içinde bulunan gayrimenkul satış sözleşmeleri,
5. Konusu yurt içinde bulunan gayrimenkul kiralama sözleşmeleri
5. Yurt içinde ifa edilecek iş sözleşmeleri
5. Türkiye’de yerleşik kişiler arasında akdedilen danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dahil hizmet sözleşmeleri
5. Taşıt satış sözleşmeleri
5. Taşıt kiralama sözleşmeleri
5. Bilişim teknolojileri alanında yurt dışında üretilen yazılım satışları ve donanım lisansları dışındaki eser sözleşmeleri
5. Taşınmaz ve menkul finansal kiralama (leasing) sözleşmeleri

Bu yasak, yalnızca sözleşmenin esaslı unsuru olan sözleşme bedelini değil, aynı zamanda sözleşmeye bağlı yan ödeme yükümlülüklerini de kapsamaktadır. Yan ödeme yükümlülükleri arasında faiz, cezai şart, gecikme tazminatı ve benzeri parasal yükümlülükler sayılabilir

Bununla birlikte 30534 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın Geçici 8. Maddesi uyarınca, 2018 yılı öncesinde akdedilmiş olan konut ve çatılı iş yeri kira sözleşmeleri için özel bir geçiş düzenlemesi öngörülmüştür. Bu sözleşmelerde döviz veya dövize endeksli kira bedelleri, iki yıllık bir süre için Türk parası cinsinden yeniden belirlenir; taraflar arasında mutabakata varılamaması halinde ise TÜFE aylık değişim oranları esas alınarak artırılır.

3. Döviz ile Sözleşme Yasağının İstisnaları

Dövizle sözleşme yasağı, Türk Lirası’nın ekonomik işlemlerde temel para birimi olarak kullanılmasını sağlamak amacıyla getirilmiş olmakla birlikte; Türkiye’nin dış ticaret politikaları, uluslararası ekonomik ilişkileri ve döviz girişinin desteklenmesi gerekliliği çerçevesinde çeşitli istisnalar öngörülmüştür.

Bu istisnalar, özellikle yabancı tarafların yer aldığı işlemler, ihracat ve döviz kazandırıcı faaliyetler, uluslararası projeler, bilişim teknolojileri sözleşmeleri ve belirli sektörlere ilişkin özel sözleşmeler bakımından önem taşımaktadır. Başlıca istisnalar aşağıda listelenmiştir:

5. Türkiye ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin taraf oldukları gayrimenkul satış, kira sözleşmeleri, (Yabancı gerçek veya tüzel kişilerin taraf olduğu sözleşmelerde döviz serbestisi tanınmıştır — m. 8/3.)

5. Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin işletilmesi amacıyla kiralanmasıyla ilgili gayrimenkul kiralama sözleşmeleri (Turizm sektörünün uluslararası niteliği dikkate alınarak istisna getirilmiştir — m. 8/4.)

5. Gümrüksüz satış mağazalarının kiralanmasına ilişkin gayrimenkul kiralama sözleşmeleri (Bu tür mağazaların faaliyetleri doğrudan döviz kazandırıcı işlem niteliğinde olduğundan istisna kapsamındadır — m. 8/5.)

5. Türkiye’de yerleşik ancak Türkiye ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin taraf oldukları hizmet sözleşmeleri (Yabancı yatırımcı ve profesyonellerle yapılan hizmet sözleşmelerinde döviz serbesttir — m. 8/7-a.)

5. İhracat, transit ticaret ve döviz kazandırıcı diğer işlemler (İhracat ve döviz kazandırıcı işlemler, ekonomik hedefler doğrultusunda dövizle sözleşmeye izin verilen başlıca alanlardır — m. 8/7-b.)

5. Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmeleri (Yurt dışında ifa edilen hizmetler ve Türkiye–yurt dışı arasında yapılan taşımacılık faaliyetleri istisna kapsamındadır — m. 8/7-c, ç.)

5. Taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmeleri (Taşıtlar hariç olmak üzere diğer menkul satışlarında dövizle sözleşme yapılabilir — m. 8/9.)

5. Yurt dışında üretilmiş yazılım satışları ile donanım ve yazılım lisanslarına ilişkin satış ve hizmet sözleşmeleri (Bilişim teknolojileri sektörünün küresel yapısı nedeniyle istisna tanınmıştır — m. 8/11.)

5. Türk Uluslararası Gemi Sicili kapsamındaki gemilere ilişkin finansal kiralama sözleşmeleri ile 32 sayılı Karar m. 17 ve 17/A kapsamındaki finansal kiralama sözleşmeleri (Denizcilik sektörüne özgü özel düzenlemeler gereği istisna getirilmiştir — m. 8/12-13.)

5. Kamu kurumları, TSK Güçlendirme Vakfı şirketleri veya uluslararası projeler kapsamında yapılan belirli sözleşmeler (Gayrimenkul satış/kira hariç olmak üzere kamu kurumlarının taraf olduğu uluslararası nitelikli sözleşmelerde döviz kullanılabilir — m. 8/15-17.)

4. 2018 Yılından Önce Akdedilen Sözleşmelerin Akıbeti

      2018 Yılından önce akdedilen sözleşmeler bakımından ise özel düzenlemeler getirilmiştir. Eski tarihli sözleşmelere sirayet eden hükümler incelendiğinde de Türk Parası cinsinden sözleşme yapılmasına yönlendirilmek istendiği görülebilmektedir. Zira 2018 tarihinden önceki sözleşmelerden yalnızca  taşıt kiralama ve yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmeleri ve menkul ve gayrimenkullere ilişkin finansal kiralama sözleşmeleri döviz yasağı dışarısında bırakılmıştır. Buna karşılık diğer sözleşme türleri bedellerinin Türk parası olarak yeniden düzenlenmesi zorunlu kılınmıştır.[3]

5. Güncel Değişiklik

Son yıllarda mevzuatta yapılan değişikliklerle bazı alanlarda esneklik sağlanmıştır. Örneğin vatandaşlık bağı bulunmayan ancak Türkiye’de yerleşik kişilerin menkul satış sözleşmelerinde döviz kullanımına kısmen izin verilmiştir.[4] Bu gelişme, iş dünyasının ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir adım olarak değerlendirilebilir. Ancak yine de temel yaklaşım, Türk Lirası’nın korunması ve iç piyasada döviz kullanımının sınırlandırılmasıdır.

6. Sonuç

Artık Türkiye’de günlük hayatta karşımıza çıkan kira, satış ve hizmet sözleşmelerinin büyük çoğunluğu Türk Lirası üzerinden yapılmak zorundadır. Bununla birlikte, dış ticaret ve teknoloji gibi özel alanlarda döviz kullanımına hâlâ izin verilmektedir. Sözleşme hazırlayan kişilerin, hangi alanlarda döviz kullanımına izin verildiğini ve hangi alanlarda yasak olduğunu bilmesi büyük önem taşır. Aksi halde ihlalin gerçekleşmesi durumunda taraflara idari para cezası uygulanması öngörülmektedir. Dolayısıyla sözleşme yaparken güncel mevzuatın dikkatle incelenmesi ve gerektiğinde hukuki destek alınması tarafların menfaatinin korunmasına yönelik olacaktır.

Saygılarımızla,

                                                                                                                                 Gülaç Hukuk Bürosu