A.  Giriş

Türk hukukunda düzenlemesini Bankacılık Kanunu^[1] ile 14.07.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları İle Devralınacak Alacaklara İlişkin İşlemler Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) hükümleri altında bulan varlık yönetim şirketleri faaliyetlerini Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun, bankaların veya diğer mali kurumların ana faaliyet konularından doğan alacaklarını veya diğer varlıklarının satın alınması, tahsili, yeniden yapılandırılması ve satılması gibi işlemlere özgülemektedirler.

İşbu bilgi bülteninde  Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) tarafından denetlenen bu tüzel kişiliklerin, iş ve işlemlerinden kaynaklanan, kapsamı genişletilen damga vergisi ve harçtan muafiyete ilişkin düzenlemenin kapsamına değinilecektir. 

B.  Varlık Şirketlerinin Faaliyet Alanları, Amacı ve Denetimi

Yönetmelik gereği yalnızca anonim şirket şeklinde kurulabilecek olan varlık yönetim şirketleri, kanunen açık bir şekilde yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konulara yönelik faaliyette bulunabilirler.^[2]

Öte yandan bu şirketlerin faaliyet alanları Yönetmelik’te açıkça sayıldığından, bu hükümde yer alıp işletme konusu olarak seçilen alanların esas sözleşmede açıkça belirtilmesi gerekmektedir.[3] Aksi halde, yani şirketin işletme konusu dışına çıkarak amacına girmeyen hukuki işlemleri gerçekleştirmesi durumunda, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, bu tür işlem, hazırlık veya faaliyetleri tespit ettiği tarihten itibaren ‘bir yıl’ içinde fesih davası açabileceği gibi, faaliyet izni tahsisine yetkili kurum olan BDDK’da böyle bir durumun varlığı halinde şirketin faaliyet izninin iptaline karar verilebilecektir.^[4]

Bu noktada, şirketlerin faaliyet kapsamına giren bir işletme konusuna örnek olarak, bankacılık sektöründe sorunlu kredi olarak adlandırılan ve bankaların likiditesini olumsuz etkileyen durumdan bahsetmek gerekir. İlgili olarak, bankanın alacak miktarını tahsilinin, başka bir deyişle geri ödemenin, önemli ölçüde güçleşmesi söz konusudur. Daha çok muhatabın öz kaynaklarının yetersizliği ve öngörülemeyen birtakım vakıalar nedeniyle ortaya çıkan bu durumun, finansal tablolara olan bir hayli büyük boyuttaki olumsuz tesiri değerlendirildiğinde varlık şirketlerine bu hususta bir çözüm aracı olarak başvurulmaktadır.

Varlık şirketlerinin bahsedilen ve olumsuz yönde akış izleyen finansal münasebetlere ilişkin rizikoyu üstüne alması sayesinde, fakat bankalar ve sair finansal kurumlar mahrum kaldıkları alacak miktarları bir kenara bırakılacak olursa, bu alacağın idari ve kanuni takibinin başarı ihtimalinin düşük olmasından sebeple maruz kalabilecekleri başkaca mağduriyetleri asgari düzeye indirilebilmektedir.^[5]

C.  Vergi İlişkisinden Doğan Muafiyet Halleri

Bankacılık Kanunu’nda 14/10/2021 tarihinde gerçekleştirilen değişiklik ile vergi ilişkisinden doğan muafiyet kapsamı genişletilmiştir.^[6]

Önceki uygulamaya göre, varlık yönetim şirketlerinin kendi yaptıkları işlemler, kendi düzenledikleri kâğıtlar ve kuruluş işlemleri açısından, kuruldukları takvim yılı ve bunu izleyen beş yıl için istisnalar mevcutken, yeni düzenleme ile bahsedilen süre koşulu kaldırılmıştır. Dolayısıyla bu şirketler, kaynak kuruluşlarla faaliyet alanlarına dahil bir işlem yürütmekte iken faaliyet süreleri müddetince herhangi bir süre ile sınırlı olmaksızın damga vergisi ve harçtan müstesna kabul edileceklerdir. Ancak şirketlerin noterde gerçekleştirdikleri defter tasdiki işlemi damga vergisinden istisna edilmemekte olup, vergilendirme kapsamı içerisindedir.

Vurgulamak gerekirse, şirketlerin kuruluş işlemleri de hariç tutulmaksızın bankalar ve TMSF ile diğer mali kurumlarla Yönetmelik’te sayılan faaliyet alanlarına dahil olmak üzere; satın alım, satım, tahsil, yeniden yapılandırma ve her türlü temlik amacına yönelik gerçekleştirilen işlemlerden damga vergisi ve harç alınmayacaktır.

Yukarıda sınırlı şekilde sayılan kurumlar dışında, şirketlerin herhangi bir gerçek veya tüzel kişilik ile arasında gerçekleştirilen faaliyetlerinden kaynaklanan işlemler ise verginin doğumunu sağlayacağından işlem tarafının kim olduğu mükellefiyetin belirlenmesine esas teşkil etmektedir.

Öte yandan bu düzenleme, 01.01.2022 tarihinde yürürlüğe girdiğinden bu tarihten sonra gerçekleştirilecek devir ve iktisap işlemleri ile genel hükümlere göre harca ve damga vergisine konu olması gereken diğer hususlar muafiyetin kapsamındadır.

D.  Sonuç

Bankacılık uygulamalarında önemli bir konuma sahip olan varlık yönetim şirketleri, sözü edilen mali kurumların finansal risklerinin gerçekleşmesi tehlikesine karşı sunmuş olduğu telafi edici nitelikteki koruma ile, mali yapılarının ve bilançolarının olumlu yönde seyretmesine vesile olmakta ve ayrıca kendilerini tahsil yükümlülüğünden kurtarmaktadırlar. Bu hususta damga vergisi ve harç istisnası düzenlemeleri ile bu şirketlerin finansal ve kurumsal anlamda mali kurumlara sunduğu hizmetlerin başarıya ulaşabilmesi adına bilhassa sermayelerinin daha verimli kullanılması ve ayrıca serbest piyasayı rahatlatan faaliyetlerin özendirilmesi ilke edinilmiştir. Nitekim BDDK verilerine göre halen aktif olarak faaliyetlerini sürdüren 21 kuruluş bulunmaktadır.^[7]

Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu

[1] Bkz: 5411 sayılı Bankacılık Kanunu madde 143. Kanun Numarası: 5411 Kabul Tarihi: 19/10/2005 Yayımlandığı R.Gazete : Tarih : 1/11/2005 Sayı : 25983 (Mük.) Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 45
[2] Bkz. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu madde 331/1- ‘’ (1) Anonim şirketler, kanunen yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabilir.’’
[3] Bkz: Yönetmelik madde 14
[4] Kartal, M. T., & Demir, C. H. (2017). Türkiye’de katılım bankacılığında sorunlu kredilerin varlık yönetim şirketlerine satışı üzerine bir inceleme ve yöntem önerileri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 3(1), 89-115.
[5] Tekten, E. (2018). Türk Ticaret Kanunundaki Hükümler Karşısında Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluşu ve Kuruluşun İzne Tabi Olması. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 183-216.
[6] Bkz. Resmî Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211026-1.htm (Son giriş tarihi:14/01/2022)
[7] Bkz. https://www.bddk.org.tr/Kurulus/Liste/82 (Son giriş tarihi: 14/01/2022)