Şua İzni ve Fiili Hizmet Süresi Zammı
A. GİRİŞ
Şua kelime anlamı olarak ‘ışın’ demektir. Sağlık izni olarak tanımlanan şua izni ise sağlık kuruluşlarının radyolojik ışınlara maruz kalınan veya maruz kalma riski yüksek olan bölümlerinde çalışan sağlık personeline, sağlık hakkını gözeterek yıllık izin hakkına ek olarak dört hafta tatil hakkı veren izindir.Nitekim Türkiye'nin de tarafı olduğu Avrupa Sosyal Şartı'nın 4. bendinde belirtilen azaltılmış çalışma saatleri ve ücretli ek izin hakkının çalışanların zararlı maddelere karşı sağlıklarının korunması, bu işlerde maruz kalınan risklerin azaltılması ve çalışanlara yeterli bir iyileşme süreci sağlanması açısından gerekli olduğunu belirtmiştir.
Şua izin hakkının bizim hukukumuzdaki yasal dayanağı 19.04.1937 tarih ve 3153 sayılı “Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun” ve bu Kanunun uygulanmasını içeren tüzük hükümleridir. Nizamnamenin 24. maddesinde “…senede dört hafta muntazaman devamlı tatil yapması mecburidir” denilerek şua izninin devamlı olarak kullandırılması gerektiği, bu haktan feragat edilemeyeceğini belirtilmiştir.
Bu izin, bağlı olduğu sene içerisinde kullandırılmalıdır. Yılda dört hafta kullandırılacak olan şua iznine ilişkin alacak kalemi, yıllık ücretli izne ilişkin hükümlerle amaçsalolarak benzediği için yıllık ücretli izin alacağına ilişkin 10 yıllık zamanaşımı ve yasal faizin uygulanması gerektiği doktrinde ağırlık bulmuştur.
3153 sayılı Nizamnamenin 21 ve 22. maddesinde röntgen ve radyom ile çalışanların günlük azami çalışma süresi günlük 5 saat olarak belirlenmiştir.Fakat yeni düzenleme ile 5947 sayılı Üniversite ve Sağlık Personelinin Tam Gün Çalışmasına ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 9. Maddesiyle bu süre haftalık 35 saate çıkarılmıştır. Bu nedenle 30.01.2010 tarihinden sonraki çalışmalar bakımından, radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir.
B. ŞUA İZNİNİN KOŞULLARI
İlk olarak hastaların tedavisi amacıyla radyolojik ışınlara bağlı çalışmanın söz konusu olduğu sağlık birimlerinde çalışan personel hak sahibidir. Hastanenin kamu hastanesi ya da özel hastane olması da fark yaratmayacaktır. Sadece kamu hastanesinde çalışan personel için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu yıllık izinleri düzenleyen madde 103 ‘e bakılması gerekir. Bu maddeye göre ise hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine ilaveten bir aylık sağlık izni verilir.Sağlık Bakanlığı İzin Yönergesi, m.25’te de aynı doğrultuda düzenleme vardır.
İkinci koşul, sağlık çalışanının radyolojik ışınlara maruz kalması gereklidir. Bu nedenle uygulamada, keşif yapılarak çalışan işçinin radyolojik ışınlara maruz kalma riskinin bulunup bulunmadığı tespit edilecektir. Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde personelin radyasyona sürekli olarak maruz kalması aranmamış, toplum üyesi kişilere kıyasla daha yüksek doz radyasyona maruz kalma olasılığı ölçüt kabul edilmiştir.Örnek Yargıtay kararı olarak “…Somut olayda, davacı radyoloji teknisyeni olarak davalı işyerinde çalıştığını, Radyoloji Radyum ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamname hükümlerine tabi olduğunu; davalı ise davacının röntgen teknisyeni olmasına rağmen röntgen cihazında değil Emar cihazında çalıştığını belirterek söz konusu tüzük kapsamında olmadığını iddia etmiştir. Mahkemece, radyoloji uzmanı bilirkişi aracılığıyla davacının çalıştığı yerde keşif yapılarak, uyuşmazlık konusu tüzük kapsamında olup olmadığı açıklığa kavuşturularak bir karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm kurulması hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”(22. HD. 2013/23065 E. 2014/33586 K. 27.11.2014)
En az 1 yıl çalışma şartı yoktur. Nizamnamenin 24. Maddesinde ‘..kimsenin senede dört hafta muntazaman devamlı tatil yapması mecburidir’ denilmektedir ve yine 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 103. maddesinin 3. fıkrasında radyoaktif ışınlarla çalışan kamu görevlilerine, her yıl, yıllık izinlerine ilaveten bir ay sağlık izni verileceği düzenlenmiştir. bu iznin kullanımını o yıl içinde 6 ay çalışma koşuluna bağlayan bir Radyasyon Komitesi Kararının hukuka aykırı olduğu tespit edilmiş ve karar yargı kararıyla iptal edilmiştir.
C. ŞUA İZNİNİN KULLANDIRILMAMASI
Kamu hastanelerine şua iznini kullanma istemiyle yazılı bir başvuru yapıldıktan sonra başvurunun kurum tarafından reddedilmesi ya da 60 gün içinde başvuruya yanıt verilmemesi halinde açık ret ya da zımni red (idarenin başvuruyu yanıtsız bıraktığı 60 günün bitimini) tarihini izleyen 60 gün içinde bu işlemin iptali için idari yargıda dava açma hakkı bulunmaktadır.
Ayıca izin kullanması gereken sürede çalışmaya devam eden personele, çalışma karşılığı olmaksızın alması gereken ücret yanında, ait olduğu dönem ücretiyle hesaplanan çalışılan süre ücretinin de ödenmesi gerekir. Örnek Yargıtay kararı olarak,Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 23.02.2012 tarihli Esas No: 2009/36989, Karar No: 2012/5590 sayılı kararında “ … 3153 sayılı Nizamnamenin 21 ve 22. maddesinde röntgen ve radyom ile çalışanların günlük azami çalışma süresi günlük 5 saat olarak belirlenmiştir. İşçinin çalışmasının yasaklandığı dönemde çalışma karşılığı olmaksızın ücret hakkı bulunmaktadır. … ancakşua izni fazla çalışma benzeri alacak olduğundan ve İş Kanununda açıkça düzenlenmediğinden, işçinin sözü edilen zaman dilimi içinde çalıştırılması halinde çalışma karşılığı olmaksızın alması gereken ücret yanında, ait olduğu dönem ücretiyle hesaplanan çalışılan süre ücreti kadar tazminatın ödenmesi gerekir. Mahkemece çalışılan dönem ücretine göreyeniden hesaplama yapılarak sonuca gidilmelidir. Şua izin alacağı yukarıda da belirtildiği üzere fazla çalışma benzeri çalışma karşılığı olduğundan zamanaşımı da fesihten itibaren değil, şua iznine hak kazanma tarihinden itibaren dikkate alınmalıdır. Davalının zamanaşımı itirazı değerlendirilemediğinden karar bu yönden de hatalıdır.” denilmiştir.
Diğer önemli bir husus, şua izninin kullandırılmaması halinde işçiye bu süre için ödenmesi gereken ücret olduğundan, şua izninin kullandırıldığını ispat yükü işverene ait olacaktır ve şua izin alacağı fazla çalışma benzeri bir işçi alacağı kabul edildiği için fazla çalışma ücretine ilişkin zamanaşımına yani 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
D. FİİLİ HİZMET SÜRESİ ZAMMI
Fiili hizmet süresi zammı, ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan sigortalılara yönelik bir düzenlemedir. 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesi ile düzenlenmiştir.Fiili hizmet süresi zammı uygulamasından, bazı işyerleri ve işlerde hizmet akdi ile çalışan sigortalılar ile kamu görevlileri yararlanabilmektedir. Bu işyerleri ve işler,Fiili Hizmet Süresi Zammı Uygulamasının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik m.5’ e göre şunlardır ;
| Kapsamdaki İşler/İşyerleri | Kapsamdaki Sigortalılar | Eklenecek Gün Sayısı |
| 1) Kurşun ve arsenik işleri |
1) Kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde çalışanlar.2) Kurşunlu madenlerden yahut içinde kurşun bulunan kül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu,üstübeç artığı ve benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabe işlerinde çalışanlar. 3) Antimuan, kalay, bronz ve benzeri maddelerle yapılan kurşun alaşımı işlerinde çalışanlar. |
60 |
| 4) Kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında birikenkuru tozları kaldırma işlerinde çalışanlar. |
90 |
|
| 2) Cam fabrika ve atölyeleri |
1) Cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz haline getirme, eleme, karıştırma ve kurutma işlerinde (bu işleri yapmak üzere tam kapalı odalar içinde otomatik makineli tesisat veya çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar.2) Eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla çalışılmadığı takdirde) çalışanlar. 3) Ateşçilik işlerinde çalışanlar. 4) Üfleme işlerinde (tamamen otomatik makinelerle yapılmadığı takdirde) çalışanlar. 5) Basınçla yapılan cam işlerinde (cam tazyiki işleri) çalışanlar. 6) Ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalar kalıp masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde) çalışanlar. 7) Camı fırın başından alma işlerinde çalışanlar. 8) Yayma fırınlarında düzeltme işlerinde çalışanlar. 9) Traş işlerinde çalışanlar. 10) Asitle hak ve cilâlama işlerinde çalışanlar. 11) Basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde (çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde) çalışanlar. 12) Pota ve taş odalarında görülen işlerde çalışanlar. |
60 |
| 3) Cıva üretimi işleri sanayii | 1) Cıva izabe fırınlarında görülen işlerde çalışanlar.2) Elementer cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar. |
90 |
| 4) Çimento fabrikaları |
1) İlkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme ve karıştırma işlerinde çalışanlar.2) Otomatik fırınlarda pişirme işlerinde çalışanlar. 3) Klinkeri öğütme, eleme, torba ve fıçılara koyma işlerinde (otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici bir düzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar. |
60 |
| 5) Kok fabrikalarıyla termik santraller |
1) Ateşçilik, ocak temizliği, jeneratör, doldurma, boşaltma ve temizleme işlerinde çalışanlar.2) Kimyasal arıtma işlerinde çalışanlar. 3) Gazın geçtiği cihaz ve boruların onarılması ve temizlenmesi işlerinde çalışanlar. 4) Kok fabrikalarında kömür ve ocak işlerinde çalışanlar. 5) Elektrik enerji üretim santrallerinin kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar. 6) Termik santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar. |
60 |
| 6) Alüminyum fabrikaları |
1) Alüminyum oksit üretimi işlerinde çalışanlar.2) Alüminyum bronzu hazırlama işlerinde çalışanlar. 3) Alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar. |
60 |
| 7) Demir ve çelik fabrikaları |
1) Demir izabe fabrikalarında cevherin demire çevrilmesi işleriyle boru fabrikalarının fırın ve döküm dairelerinde yapılan işlerinde çalışanlar.2) Çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat ve eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda ve konvertörlerde yapılan işlerinde çalışanlar. 3) Sıvı haldeki demir ve çeliğin tesisat ve teçhizatla veya mekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde çalışanlar. 4) Sıcak veya sıvı haldeki cürufun taşınması ve işlenmesi işlerinde çalışanlar. 5) Haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehaneler hariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın veya sıvı çelik yahut demirle besleyen tesisat ve araçlarla görülen işlerle kızgın halde olan yarı mamul parçaların kesilmesi ve hazırlanması işlerinde çalışanlar. |
90 |
| 8) Döküm fabrikaları |
1) Döküm kalıp ve maçalarının yapılması ve döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar.2) Döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit maden eritme (izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar. 3) Maden eritme ve dökme işlerinde çalışanlar. |
60 |
| 9) Asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler |
1) Asit için hammaddelerin hazırlanması işlerindeçalışanlar.2) Asidin yapılma safhalarındaki işlerinde çalışanlar. 3) Baca gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar. |
90 |
| 10) Yeraltı işleri | Maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar. |
180 |
| 11) Radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler | Doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işlerde çalışanlar. |
90 |
| 12) Su altında veya su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler | 1) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 20-35 metreye kadar derinlik veya2-3,5 kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar. |
60 |
| 2) Su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm2 basınçta yapılan işlerde çalışanlar.3) Dalgıçlık işinde çalışanlar. |
90 |
|
| 13) Türk Silâhlı Kuvvetlerinde | Subay, yedek subay, astsubay, uzman jandarma ve uzman erbaşlar. |
90 |
| 14) Emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında | Asaleti onaylanmış olmak şartıyla adaylıkta geçirilen süreler dahil polis, komiser yardımcısı, komiser, baş komiser, emniyet amiri, emniyet müdürleri ile bu ve daha yukarı maaş ve derecelerdeki emniyet mensupları, Milli İstihbarat Teşkilâtı mensupları. |
90 |
| 15) İtfaiye veya yangın söndürme işleri | Yangın söndürme işlerinde çalışanlar. |
60 |
Bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenmektedir. Hesaplama şu şekildedir; Fiili hizmet süresi zammı, yararlanmaya hak kazanan sigortalılar için 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra Kanunda belirtilen işyeri ve/veya işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için;
- 60 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 60/360),
- 90 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,25),
- 180 gün eklenecekse (FHSZ kapsamında çalışılan gün sayısı x 0,50), formülü uygulanarak hesaplanmaktadır.
Sigortalıların fiili hizmet süresi zammından yararlanabilmeleri için, tablodaki işyeri ve işlerde fiilen çalışarak söz konusu işlerin risklerine maruz kalmaları ile birlikte bu sürelere ait çalışılan prim ödeme gün sayıları ile prim tutarlarının 28/8/2008 tarihli ve 26981 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan prim belgesi ile Kuruma bildirilmesi gerekir.
Fiili hizmet zammından yararlanacak radyasyona maruz kalan işçiler; fiilen çalışmak koşuluyla o ay içinde kaç saat çalışmışlarsa çalışma saati sayısı 7,5’a bölünerek çalışma gün sayısı bulunmalı ve buna göre “ Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar” numaralı belge türü ile SGK’ya bildirilmelidir.
Şunu da belirtmemiz gerekir ki şua izni kullanmayan bir personelin fiili hizmet zammından yararlanmasının önünde hukuken bir engel yoktur. Ancak SGK tarafından çalışanların fiili hizmet süresi zamlarının hesaplanmasında şua iznini “fiili hizmet süresi zammı” için ölçüt alması söz konusu olabilmektedir. Bu sebeple personellerin yıl içinde şua iznini kesintisiz kullanması hususu önemlidir.
Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu