A.  Giriş

31 Mayıs 2021 tarihli Balkan Ülkeleri Vatandaşlıklarının İstisnai Olarak Türk Vatandaşlığını Kazanmaları Genelgesi (“Genelge”) ile gerekli şartları taşıyan kişilerin Türk vatandaşlığı kazanmaları gündeme gelmiştir. Bu genelge ile Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Arnavutluk, Bosna Hersek ve Kosova vatandaşı olup Türk vatandaşlığı kazanan kişilerin birinci dereceden yakınları da (kişinin anne ve babası, eşi ve çocuğu) Türk vatandaşlığı kazanabilecektir. 

Yayımlanan son genelge öncesinde ilk olarak Türk vatandaşlarının birinci derece akrabaları olan ancak Türk vatandaşı olmayan kişilere, aylık 53 lira prim ödeme karşılığında Türkiye’deki sağlık hizmetlerinden faydalanma imkanı sunulmuştur. İkinci olarak ise göçmen vatandaşların pasaport süresince ikamet izni alması kolaylaştırılmıştır.

31 Mayıs’ta yayımlanan son genelge ile de istisnai olarak Türk vatandaşlığı kazanmanın önü açılmıştır. Parçalanmış ailelerin birleştirilmesi ve yaşanan mağduriyetlerin önüne geçilmesi amacıyla ortaya çıkan bu uygulama sonucunda Bulgaristan vatandaşlarına da istisnai olarak Türk vatandaşlığı kazanma hakkı doğmuştur.

B.  Türk Vatandaşlığının İstisnai Olarak Kazanılması

2017 yılı Mart ayında Ankara’da gerçekleştirilen Rumeli-Balkan çalıştaylarının sonucunda Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kosova vatandaşı veya haymatlos olup, 1. derece yakını T.C. vatandaşı olanlara uygulanacak olan genelge yayımlanmış olup, işbu genelge kapsamında;

• 01.2021 tarihinden önce Türkiye’ye giriş yapmak
• Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova vatandaşı olmak veya anılan ülkelerin haymatlosu olmak
• Türkiye’de oturma iznine sahip olmak

Yukarıdaki şartları taşıyan kişilerin gerekli belgeleri ikamet yerindeki İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü’ne sunmaları halinde başvurular gerçekleştirilir. İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü’nden iletilen vatandaşlık dosyası üzerine Genel Müdürlükçe kanunun ilgili maddesi kapsamında gerekli iş ve işlemler yapılarak, başvuru sonucu İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü aracılığıyla ilgililerine tebliğ edilir.[1]

C.  Vatandaşlığın İstisnai Yoldan Kazanılmasının Usulü

Türk vatandaşlığını istisnai yoldan kazanabilecek kişiler Türk Vatandaşlık Kanunu’nun (“Kanun”) ilgili maddelerinde düzenlenmiştir. Vatandaşlığın istisnai olarak kazanılmasına ilişkin şartları haiz olan kişiler yetkili makamlara, bizzat yahut özel vekâletname ile yetkili kıldıkları temsilcileri ile başvurabilmektedirler.[2] Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus dış temsilcilikler noktasıdır.[3] Bu nedenle istisnai yoldan vatandaşlık kazanmak isteyen kişiler yurtdışında yönetmeliğin tanımladığı şekliyle dış temsilciliklere, yurtiçinde ise valiliklere şahsen veya özel vekaletname yetkili kılınan temsilcisi  aracılığıyla başvurabilir.

D.  Karşılaştırmalı Hukuk Bakımından

Türk hukukunda olduğu gibi diğer ülkelerin hukuklarında da kolaylaştırılmış yollardan vatandaşlığı kabul etme düzenlemeleri bulunmaktadır. Birçok ülkenin vatandaşlık kanununda spor, sanat, bilim ve teknoloji alanlarında olağanüstü başarıya sahip veya ülkeye özel hizmet vermiş kişilerin kolaylaştırılmış yoldan vatandaşlığa alınmasına yönelik düzenlemeler bulunmaktadır. Bu ülkelere Bulgaristan, Arnavutluk, Makedonya, Bosna Hersek, Kosova ve Yunanistan örnek olarak gösterilebilir. Aşağıda bazı ülkelerin vatandaşlık kanunlarında yer alan düzenlemelere yer verilecektir.

Bulgaristan Vatandaşlık Kanunu’nun[4] ilgili maddelerinde Bulgaristan Cumhuriyeti’nin vatandaşlığa kabul konusunda bir çıkarı bulunuyorsa veya kişinin Bulgaristan Cumhuriyeti’ne kamusal ve ekonomik alanda veya bilim, teknoloji, kültür ve spor alanında özel katkıları varsa kişi vatandaşlığa kabulde aranan diğer şartları sağlanmasa da Bulgar vatandaşlığını kazanabilir.

Yine Arnavutluk Vatandaşlık Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca, kamu düzeni ve ulusal güvenliği tehdit etmemek kaydıyla Arnavutluk Cumhuriyeti’nin eğitim, bilim, sanat, kültür, ekonomi ve spor alanında ulusal bir çıkarı varsa 18 yaşını dolduran yabancılar Arnavutluk vatandaşlığını kazanabilirler.

Yunan soyundan olup, yabancı ülkede ikamet eden kimseler söz konusu dilekçeyi[5] ikamet ettikleri yerdeki Yunanistan Konsolosluğuna da verebilirler. Böylece ilgilinin müracaatı, konsolosluk raporu ile İçişleri Bakanlığı’na iletilir. Bu şekilde artık Yunanistan’da ikamet etmeyen yurt dışında yaşayan binlerce Yunan kökenli insan, Yunan asıllılığı talebinde bulunma ve kazanma hakkını elde etmiştir. Yunan Asıllılık Yasasının ilgili maddeleri uyarınca, Yunan makamları için önemli olan husus; ilgilinin, başka bir deyişle söz konusu yabancının 18 yaşını tamamlamış olmasıdır. Dilekçe verildikten sonra Yunanistan İçişlerinden gelen cevaba göre Yunanistan vatandaşlığına geçiş daha kolay bir şekilde sağlanmaktadır.

Yunan Asıllılık Yasasının ilgili maddesi uyarınca, İçişleri Bakanı, yabancının Yunan uyruğuna geçme istediğini bildiren dilekçesini kabul edip etmeme hakkına sahip olup, söz konusu dilekçeyi reddederse, ret kararını gerekçeli vermek zorunda değildir. Ancak İçişleri Bakanlığı, dilerse gerekçeli ret kararı da verebilir. İçişleri Bakanı, hükümetin bir üyesi olarak, yabancının Yunan asıllılığına alınıp alınmayacağı kararını serbestçe takdir eder. Bu konuda karar verirken devletin çıkarlarını, ekonomik ve ulusal (etnik) problemlerini de göz önünde tutar. İçişleri Bakanı, yabancının Yunan uyruğuna geçmek için vermiş olduğu dilekçeye olumlu veya olumsuz cevap vermek zorundadır. Çünkü dilekçe veren yabancının en kısa sürede vatandaşlığa alınıp alınamayacağını öğrenmesi, onun menfaati icabıdır. Yunan Asıllılık Yasasının, İçişleri Bakanına yabancının Yunan asıllılığına alınıp alınmaması konusunda geniş bir takdir yetkisi tanımaktadır.

Makedonya Vatandaşlık Yasasının ilgili maddeleri uyarınca ise; başvurma hakkına sahip olan kişiler yine Makedonya Vatandaşlık Yasasının ilgili maddelerinde yer alan şartları doldurarak başvurusunu gerçekleştirebilir.

Makedonya vatandaşlığı için başvuru şartları;

• 18 yaşını doldurmuş olmak
• Makedonya Vatandaşlık Yasası ile belirlenen koşullarda konut (еv, dair ve bşk.) maddi ve sosyal güvenliği sağlayacak miktarda sürekli geçim kaynağı sağlamış olmak
• Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nde ve vatandaşı olduğu ülkede resen yargılandığı eylemler için nihai mahkeme kararı ile en az bir yıl cezaya çarptırılmamış olması ve bu suç Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nde ceza hükmü taşıyan suçlar kapsamına giren suç işlememiş olmak
• Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nde ve vatandaşı olduğu ülkede mevcut cezai yargılama sürecinin olmaması
• Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nde tedbir olarak ikamet yasağı bulunmaması, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti vatandaşı olarak kabul edilmesi, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin güvenliğini ve savunmasını tehlikeye atmaması
• Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin sadık bir vatandaşı olacağına dair yemini imzalamak

 E.  Genel Değerlendirme ve Sonuç

Çoğu devletin vatandaşlık kanununda bazı özel nitelikleri haiz yabancılara kolaylaştırılmış yoldan vatandaşlık kazanma imkânı verilmiştir. İlgili Kanun’da da bazı yabancılara, yetkili makam kararıyla vatandaşlığın kazanılmasında aranan bütün şartlar aranmaksızın, vatandaşlığın istisnai yoldan daha kolay bir şekilde kazanılması olanağı tanınmıştır.[6]

Temelinde siyasi kavramlar olan bu kavramlar günün siyasi atmosferine göre şekil alabilir, içeriği ve sınırları değiştirilebilir. Bu nedenle bu şartın hangi durumlarda uygulanacağının açık bir şekilde belirlenmesi, maddi olarak somutlaştırılması, belirlenen sınırlar dâhilinde dar kapsamlı olarak uygulanması ve hukuki denetiminin yapılabilmesi gerekecektir.

Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu

[1] 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunun değişik 12’nci maddesi

[2] TVK’nın 37. maddesinde “Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybına ilişkin başvurular yurt içinde ikamet edilen yer valiliğine, yurt dışında ise dış temsilciliklere bizzat veya bu hakkın kullanılmasına ilişkin vekâletname ile yapılır.” hükmüne yer verilmesi ile açıklanmıştır.

[3] Yurtdışı Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname md. 2’de dış temsilciliklerin tanımı yapılırken “büyükelçilik, daimi temsilcilik, temsilcilik, elçilik, ortaelçilik, büyükelçilik ve elçilik büroları ve daimi maslahatgüzarlıklar, başkonsolosluk, konsolosluk, muavin konsolosluk, konsolosluk ajanlığı ve büyükelçilik konsolosluk 41 şubeleri ile fahri başkonsolosluk ve fahri konsolosluklar” bu tanımın içinde tutulmuştur.

[4] Bulgaristan Vatandaşlık Kanunu için bkz.: https://globalcit.eu/national-citizenship-laws/ (E.T: 09.08.2022).

[5] Yunan asıllılığı dilekçesi

[6] Uslu Yiğit, Gülser Banu. “Türk Vatandaşlığının İstisnai Yoldan Kazanılması.” (2022).