Giriş
Malumunuz olduğu üzere merkez üssü Ege Denizi/İzmir/Seferihisar açıklarında 30 Ekim 2020 tarihinde meydana gelen ve AFAD tarafından 6.6, Kandilli Rasathanesi verilerine göre 6.9 ve jeoloji bilimcilerinin sair açıklamaları uyarınca 7.0 moment büyüklüğüne sahip olduğu belirtilen deprem nedeniyle hali hazırda 114 vatandaşımız hayatını kaybetmiş; 137 vatandaşımız ise ağır yaralı olacak şekilde tedavi altına alınmış ve 1000’den fazla vatandaşımız tıbbi bakıma tabi tutulmuştur.

Öncelikle, gözetim altında tutulan vatandaşlarımızın bir an evvel sağlıklarına kavuşmalarını bekleyerek, deprem sırasında ve sonrasında yaşanan gelişmelere ilişkin duyduğumuz derin üzüntüyle birlikte en içten şekilde geçmiş olsun dileklerimizi sunar; sizin, ailenizin ve sevdiklerinizin sıhhatte olduğunu temenni ederiz.

Depremin ardından doğan etkileri müteakiben yetkililerce birçok yapıya yönelik olarak incelemelerde bulunulmuş, çok sayıda gayrimenkul hakkında “yıkık”, “acil yıkılacak”, “ağır hasarlı”, “orta hasarlı”, “az hasarlı” yahut “hasarsız“ kategorilerinde tespit gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmaların ardından afetten maddi ve manevi zarar gören kimselerin hangi koşul ve şartlar altında ne tür destekten yararlanabileceklerine dair belirsizlikler açığa çıkmıştır. 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlere Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (“Afet Kanunu”, “Kanun”) esas alınarak hazırlanan işbu Bilgi Bülteninde, T.C. İzmir Valiliği, AFAD ve T.C. İçişleri Bakanlığı’nın yayımladığı çalışmalar ve genelgeler doğrultusunda afetzedeler hakkında uygulanabilecek destekler değerlendirilmiştir.

 ♦Hak Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmaları
1.  Hap Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmaları nedir?
T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı resmi internet sitesinde[1] 05.11.2020 tarihinde yayımlanan “Afetzedeler İçin 7269 Sayılı Kanun Kapsamında Soru ve Cevaplar” başlıklı bildiri (“Bildiri”) uyarınca Hap Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmalarına ilişkin usul ve esaslardan bahsedilmiştir.
Afet Kanunu ve yapılacak hasar tespit faaliyetleri çerçevesinde binaları hasar gören vatandaşların konut, iş yeri ve kırsal mahallelerde ahır niteliğindeki yapılarının revizyonu amacıyla “Hap Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmaları” gerçekleştirilecektir[2].

2.  Hak Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmalarına ne zaman, nerede ve nasıl başvurulur?
Bu kapsamdaki işlemlerin yürütülmesi amacıyla öncelikle hak sahipliği ofisleri kurulacak; ilgililerden başvuruların açılmasından itibaren 60 (altmış) gün içerisinde i) hak sahibi olmak istediklerine dair talep/taahhütname evraklarını düzenlemeleri ve ii) kendilerine sunulan şartları kabul ettiklerine ilişkin borçlandırma senetlerini doldurmaları/imzalamaları istenecektir. Borçlanma senetlerinin tanzim edilme nedeni, alınacak desteklerin belirli koşullar izlenerek geri ödenecek olmasıdır[3].

Hali hazırda yetkililer tarafından yapılan hasar tespit faaliyetlerinin devam ettiği görülmektedir. Hak Sahipliği ve Borçlandırma çalışmalarına ilişkin başvuru usul ve esasları, hasar tespit faaliyetlerinin sona ermesinin ardından Valilik, Kaymakamlıklar ve İl AFAD kurumlarınca duyurulacaktır. Öyle ki, başvurunun gerçekleştireceği merkezler de yine bu kurumlarca yayımlanacaktır. Bir diğer yandan, kişilerin ikametgah adreslerine dikkat edilmeksizin açılacak tüm ofislerden başvuru yapılabileceği belirtilmektedir. Sonuçlar, Hak Sahipliğine dair çalışmaların tamamlanmasından itibaren 10 (on) gün içerisinde mahallinde askıya çıkartılarak yayımlanacaktır[4].

3.  Bu çalışmalara karşı itiraz usulu nasıl işlemektedir?
Başvurunun açılmasından itibaren 60 (altmış) günlük süre içerisinde talep/taahhütname vererek başvuruda bulunan ve fakat herhangi bir sebeple başvurusu kabul edilmeyen kişilere 15 (on beş) günlük bir itiraz hakkı tanınacağı belirtilmiş; ancak bu sürenin hangi tarihten itibaren işlemeye başlayacağı henüz açıklanmamıştır[5].

4.  Hak Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmaları başvurularının yürütüldüğü dönemde 60 (altmış) günlük süre içerisinde başvuruda bulunamayanların hakları nelerdir?
Kişilere tanınan 60 (altmış) günlük sürenin tamamında hastanede yatmış olan, asker olan, hapiste olan veya yurt dışında olan vatandaşların ilerleyen dönemde de başvuruda bulunabileceği belirtilmiştir[6]. Öte yandan, açıkça sayılmış olmasa dahi bunların haricinde mazeret sayılabilecek başkaca hallerin de dikkate alınması ve kişilere süresinden sonra başvuruda bulunma imkanı tanınması mümkündür.

 ♦Hem konutu hem de iş yeri ağır hasarlı olan kişilerin hakları nelerdir?
Deprem sonrasında konutu, iş yeri ve/veya ahırı ağır hasarlı olan kişiler, her bir yapısı için ayrı ayrı talep/taahhütname evrakı ve borçlandırma senedi düzenlenmesi yoluyla başvuruda bulunabilecektir[7]. Kısacası işyeri ve/veya ahırı ağır hasarlı olan kişiler de dilerse AFAD tarafından yapılacak yeni iş yeri veya ahır desteğinden faydalanabilecektir[8].

 ♦Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından “ağır hasarlı” tespiti yapılan konutları hakkında hali hazırda Doğal Afet Sigortalar Kurumu (DASK) Sigortası da mevcut olan kişilerin hukuki durumu nedir?
Kişilerin DASK Sigortası olması halinde hem DASK’tan para alınabilecek hem de hak sahipliği koşullarının sağlanması halinde AFAD tarafından yeni konut yapılması mümkün olacaktır[9].

 ♦Eşlerin üzerinde başkaca evler bulunması yahut kişinin birden fazla konutu olması halinde desteklerden yararlanma koşulları nasıl değerlendirilir?
Kişilerin eşleri üzerine olan konut ile kendilerinin sahip oldukları ev aynı ilçede değil ise hak sahibi sayılmak mümkündür. Ne var ki, eşin üzerinde bulunan hasarsız ev ile kişinin üzerinde bulunan ağır hasarlı ev aynı ilçede bulunmaktaysa hak sahibi olunması şartı gerçekleşemeyecektir[10]. Benzer şekilde, bir kişinin İzmir dışında herhangi bir ilde hasarsız evinin olması, İzmir’deki ağır hasarlı evi nedeniyle destekten yararlanmasına/hak sahibi olmasına engel teşkil etmez[11]. Kısacası değerlendirmede esas alınacak husus, aynı ilçe içerisinde kişi üzerine kayıtlı hasarsız bir evin bulunup bulunmadığıdır.

Bir diğer önemli problem, evli olan ve fakat oturdukları konut ailelerinin üzerine kayıtlı olan kişilerde açığa çıkmaktadır. Kişinin oturduğu ve fakat annesi yahut babasının üzerine kayıtlı olan ev ağır hasarlı ise; kişinin ebeveynlerinden ayrı bir evde resmi ikametgah sahibi olması, evli olması ve ebeveynlerine ait başkaca hasarsız konut olmaması şartıyla yardım alma hakkı baki kalacaktır[12].

Ebeveynleri üzerine kayıtlı evde oturan ve fakat kısa bir süre önce boşanan kişilerin; hali hazırda yalnız veya çocukları ile birlikte anne/babalarına ait konutta yaşamaları halinde de hak sahibi olabilecekleri belirtilmektedir[13].

Öte yandan, bir kişinin birden fazla ağır hasarlı evi olması halinde ve kişinin hak sahibi sayılması durumunda AFAD tarafından yalnızca bir tane ev yapılacağı vurgulanmtaktadır[14].

 ♦Hem ağır hasarlı hem de orta hasarlı yapı sahibi olan kişilerin hak sahipliği nasıl olacaktır?
Aynı ilçede olmamak şartıyla, kişilerin hem ağır hasarlı hem de orta hasarlı konutlarının bulunması halinde yalnızca birine yönelik olarak “hak sahibi” sayılma imkanı mevcuttur. Öyle ki, bu durumlarda ya AFAD tarafından ağır hasarlı konut baz alınarak borçlandırma usulüyle yeni konut sağlanacak ya da orta hasarlı yapıya ilişkin olarak güçlendirme kredisi verilecektir[15].

 ♦AFAD tarafından yapılacak konutlar nedeniyle kişilerden ödeme yapmaları beklenmekte midir?
Ağır hasarlı konutu nedeniyle yeniden yapılacak afet konutlarında kişiler, maliyet üzerinden borçlanacak; orta hasarlı binalarda da benzer şekilde güçlendirme kredisi yoluyla borçlanma gerçekleştirilecektir[16].

 ♦Kişilerin afet konutlarının maliyetleri hakkında nasıl bir ödeme prosedürü izlemesi planlanmaktadır?
AFAD tarafından yapılacak yeni konutların kişilere tesliminden itibaren kişiler 2 (iki) yıl boyunca herhangi bir ödeme yapmayacaktır. Ne var ki, bu 2 (iki) yıllık sürenin dolmasının ardından 18 (on sekiz) yıl boyunca ister aylık ister yıllık eşit taksitler vasıtasıyla faizsiz olacak şekilde ödemelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir[17].

 ♦Afet sonrası yeniden yapılan ahırlar için ödeme şartları nasıl olacaktır?
Konutlarda olduğuna benzer şekilde ahırların yeniden inşasında da oluşacak maliyetler, iş yerlerinin tesliminden sonraki 2 (iki) yıl boyunca ödeme talep edilmeksizin ve bunu takip eden 8 (sekiz) yıl içerisinde ise yıllık %4 faiz işletilmek suretiyle ister aylık ister yıllık eşit taksitler vasıtasıyla kişilerce ödenecektir[18].

 ♦Orta hasarlı konutlar için AFAD tarafından sağlanacak maddi destek tutarı nedir?
AFAD, orta hasarlı konutlar için 27.000,00-TL (yirmi yedi bin türk lirası), orta hasarlı ahırlar için ise 18.000,00-TL (on sekiz bin türk lirası) tutarında kredi temin edecektir. Belirtilen bu meblağlar 2020 yılına dair olmakla birlikte her sene yeniden değerlendirilecektir. Öte yandan bu krediler yalnızca güçlendirme faaliyetleri için kullanılabilecektir[19].

 ♦Orta hasarlı konutlar ve ahırlar için verilen kredilerin geri ödeme şartları nelerdir?
Orta hasarlı konut ve ahırlar için verilen güçlendirme krediler, son kredi diliminin hak sahiplerine ödenmesinin ardından ilk 2 (iki) yıl ödemesiz tahsis edilmiş sayılacak; devam eden süreçteyse 8 (sekiz) yıl boyunca eşit taksitlerle faizsiz şekilde geri ödenecektir[20]. Bu durumlar hallinde taksitlerin aylık yahut yıllık düzenlenmesine dair açıklamada bulunulmamıştır.

 ♦Orta hasarlı iş yerleri için kredi tahsis edilecek midir?
Orta hasarlı iş yerlerinin güçlendirilmesi amacıyla AFAD tarafından sağlanacak kredi miktarı 21.000,00-TL (yirmi bir bin türk lirası) tutarındadır. Bu kredi, son kredi diliminin hak sahiplerine ödenmesinin ardından ilk 2 (iki) yıl ödemesiz tahsis edilmiş sayılacak; sonraki 3 (üç) yıllık süre boyunca ise eşit taksitlerle faizsiz şekilde geri ödenecektir[21]. Bu durumlar hallinde taksitlerin aylık yahut yıllık düzenlenmesine dair açıklamada bulunulmamıştır.

 ♦Orta hasarlı tespit edilen ve birden çok maliki bulunan binalarda güçlendirme yahut yıkım faaliyetinlerinden hangisinin uygulanacağı nasıl kararlaştırılmaktadır?
Orta hasarlı binalarda güçlendirme kredisinin alınabilmesi için 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu hükümleri uyarınca arsa payı olarak en az %50’den fazlayı sağlayan malikin rızasının bulunması gerekmektedir[22]. Öyle ki, çoğunluk tarafından orta hasarlı binanın yıkılarak yenisinin yapılmasına karar verilmesi halinde güçlendirme kredisinden yararlanılması mümkün değildir.

 ♦Ağır hasarlı konutun el birliğiyle (hisseli) mülkiyete konu olması durumunda yeni konut kimin adına tahsis edilecektir?
Hisseli mülkiyete tabi olan ağır hasarlı konutların yeniden yapılması halinde yalnızca bir tane konut tahsis edilecek ve bu yapı yine hisse sahipleri arasında aynı şekilde paylaştırılacaktır.

Sonuç
Yukarıda belirtilen düzenlemeler doğrultusunda, ilgili kurum ve kuruluşlarca tanımlanan haklardan faydalanılabilmesi amacıyla Hap Sahipliği ve Borçlandırma Çalışmaları süreçlerinin yakinen takip edilmesini ve başvuru işlemlerinin doğru şekilde sürdürülmesini tavsiye ederiz.

Kişilere tanınan hakların belirli süreler içerisinde uygun işlemlerle kullanılması gerektiğini, aksi takdirde diğer yasal şartlar sağlanmış olsa dahi desteklerden yararlanmanın mümkün olmayacağını hatırlatırız.

 

Saygılarımızla,
Gülaç Hukuk Bürosu

 

[1] https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Afisler_Brosurler/SoruCevap-Kitapcik-2.pdf

[2] Bkz: Bildiri m.1

[3] Bkz: Bildiri m.2 ve m.5

[4] Bkz: Bildiri m.3 ve m.4

[5] Bkz: Bildiri m.5 ve m.6

[6] Bkz: Bildiri m.7

[7]Bkz: Bildiri m.8

[8] Bkz: Bildiri m.16

[9] Bkz: Bildiri m.9

[10] Bkz: Bildiri m.10

[11] Bkz: Bildiri m.12

[12] Bkz: Bildiri m.13

[13] Bkz: Bildiri m.14

[14] Bkz: Bildiri m.11

[15] Bkz: Bildiri m.15

[16] Bkz: Bildiri m.18

[17] Bkz: Bildiri m.19

[18] Bkz: Bildiri m.20

[19] Bkz: Bildiri m.21

[20] Bkz: Bildiri m.22

[21] Bkz: Bildiri m.23

[22] Bkz: Bildiri m.24